بزرگنمايي:

پیام مازند - نخستین عکاس‌خانه‌ عمومی پایتخت با حمایت ناصرالدین‌شاه قاجار در خیابان جباخانه یا همین خیام امروزی افتتاح شد.رو به روی آن جعبه چوبی روی صندلی که پشتش گل و بلبل نقاشی شده بود می‌نشستند و خیره به آن دایره نفس در سینه حبس بود تا آن چیزی که دست عکاس‌باشی بود پقی کند و آن لحظه را ثبت کند.این خاطره شاید برای ما که حالا در دست بچه‌هایمان هم وسیله‌ای هست که لحظه‌ها را به وضوح ثبت می‌کند کمی عجیب و دور از دسترس باشد، اما روزگاری اولین عکس‌ها در همین تهران ثبت شد.

قدیمی‌ترین عکسی که در ایران را مسیو ریشار فرانسوی در تهران ثبت کرده است. او در خاطراتش نوشته که در روز 23 آبان 1223 شمسی در حالی که مستاجر مادام حاجی عباس گلساز مترجم و معلم مهدعلیا بود با معرفی او به دربار می‌رود تا عکسی از ولیعهد خردسال ایران یعنی ناصرالدین‌شاه که در آن زمان در پایتخت بود بگیرد. در آن زمان هنوز یک دهه از ثبت اختراع دروبین عکاسی نگذشته بود و دربار ایران دو دوربین یکی هدیه تزار روس و دیگری ملکه انگلیس داشت که کسی بلد نبود که از آن استفاده کند. ریشار اما کار کردن با این دوربین‌ها را بلد بود و گویا عکس‌هایی هم از محمدشاه و حاج‌میرزا آقاسی و ولیعهد و خواهرش گرفته بود. ما این تصویرها را در دست نداریم. اما تصویر دیگری به شیوه داگروتیپ هست که ملک قاسم‌میرزا عکاسی که از او این هنر را آموخت، از خود در آیینه گرفته است.
برخلاف محمدشاه ناصرالدین‌شاه از همان عکس‌هایی که در زمان ولیعهدی گرفته بود عاشق این دستگاه تازه رسیده شد و جدا از این که خودش عکاس‌ حرفه‌ای بود، دستور داد تا عکاس‌خانه‌ای مخصوص برایش در قسمتی از حیاط کاخ گلستان راه‌بیاندازند و آقا رضا اقبال‌السلطنه را با لقب عکاسباشی به ریاست آن انتخاب کرد. اما این عکاس‌خانه عکس‌خانه‌ دارالفنون عکاس‌خانه‌های عمومی نبود و مردم نمی‌توانستند عکسشان را بگیرند.
ناصرالدین شاه فکر کرد که باید جایی را به راه بیاندازد که همه مردم بتوانند بیایند و تصاویرشان را بگیرند. شاه که خودش عاشق عکس بود فکر کرد که مردم هم باید با چنین پدیده ای که تصویر آدم را بدون آن که قرار باشد ساعت ها جلوی بساط نقاش بدون حرکت بنشیند را در یک دقیقه ثابت می کند آشنا شوند. پس به آقا رضا عکاسباشی اقبال السطنه فرمان داد عکاس خانه ای را راه ندازی کند. آقا رضا هم که به عباسعلی بیگ اعتماد کامل داشت کار را سپرد و او جایی در خیابان جباخانه(خیام) را در نظر گرفت و در ذی الحجه این عکاس خانه افتتاح شد.
در بیست و پنجم ذی الحجه 1285در روزنامه وقایع اتفاقیه که البته در آن زمان روزنامه دولتی نام داشت آگهی این عکاسخانه منتشر شد و نوید این را داشت که حالا همه مردم می توانند به عکاسخانه عباسعلی بیگ بروند و پیکره خود را ثبت کنند.«چون اغلب مردم زیاده از حد مایل و راغب هستند که عکس خود را بیندازند و در عکاسخانه مبارکه دولتی همه کس نمی توانست برود و عکس خود را بیندازد، عکاسباشی، عباسعلی بیگ آدم خود را که مدت ها زیر دست او بوده و تربیت شده و در عکاسی کمال مهارت را پیدا کرده بود، قرار گذاشت در خیابان جباخانه مبارکه حجره ای ترتیب و اسباب عکاسی آماده نماید تا هرکس را که میل انداختن عکس خود باشد در آن جا رفته عکس بیندازد...»
در اعلام نامه ای که برای افتتاح عکاسخانه دولتی در روزنامه منتشر شد قیمت عکس ها هم اعلام شد تا بعدها حرفی نباشد. براساس تعرفه رسمی:« قیمت آن هم موقوف به بزرگی و کوچکی عکس است. عکس بزرگ یکی چهارهزار دینار است. تا دوازده عکس، بعد از آن زیادتر طالب باشد یکی سه هزار دینار است. عکس کوچک یکی دو هزار دینار است تا دوازده عدد، بعد از آن هرکس زیادتر بخواهد یکی سی شاهی.»
یحیی ذکا در کتاب تاریخ عکاسی ایران می گوید:«رغبت مردم برای گرفتن عکس باعث شد تا برخی از عکاسان خارجی نیز برای عکسبرداری به تهران سفر کنند و عکاسخانه ای دایر کنند.»
توسعه عکاسخانه های عمومی از این تاریخ به بعد در تهران و سایر شهرستان ها سرعت گرفت. اعتمادالسلطنه در الماثر و الاثار به تاریخ 1306 نوشته است: تعداد عکاسان و عکاسخانه در تهران و سایر شهرهای ایران را بسیار زیاد و شماره آن ها را خارج از حد تصور بیان کرده است.
پژوهشگر:فرزانه ابراهیم زاده