بزرگنمايي:

پیام مازند - طی روزهای گذشته، تصمیم اداره کل راه و شهرسازی استان خراسان‌جنوبی مبنی بر احداث جاده‌ای چهار بانده در محور بشرویه به بجستان به سرعت در صدر اخبار محیط‌‌زیست قرار گرفت و واکنش‌های مختلفی را هم به دنبال داشت.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ،از آنجایی که پروژه‌های حمل و نقل اعم از فرودگاه، راه‌آهن، جاده‌ها و راه‌های آبی جزو پروژه‌هایی هستند که ممکن است اثرات مشخص و ناسازگار زیست‌محیطی داشته باشند لذا معمولا نیاز به تهیه گزارش ارزیابی زیست محیطی دارند.
این نکته را هم نباید فراموش کرد که پروژه‌های خطی مانند جاده‌ها احتمال تاثیرگذاری تخریبی بیشتری بر منابع محیط‌زیست دارند، چنانچه یک جاده می‌تواند بر حیات‌وحش خشکی، اثرات احتمالی ناسازگار بلندمدت و برگشت‌ناپذیر داشته باشد. ازجمله اثرات منفی مهم این پروژه‌ها می‌توان به کاهش زیستگاه و تکه‌تکه شدن، توزیع گونه‌ها خارج از نواحی ساخته شده، مرگ و میر مستقیم در جاده، آلودگی و برخی دیگر اثرات بر محیط فیزیکی و شیمیایی اشاره کرد.
معمولا گزارشات ارزیابی پروژه‌هایی از این دست در دسترس عموم قرار می‌گیرد و به همین منظور روزنامه اعتماد موضوع را از دفتر مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌جنوبی و دفتر ارزیابی سازمان حفاظت محیط‌زیست پیگیری کرد.
حسن اکبری، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌جنوبی گفت: «وقتی بناست که یک جاده در داخل منطقه حفاظت شده سازمان محیط‌زیست احداث شود، اولین قدم این است که دستگاه متولی یعنی راه و شهرسازی موضوع را از سازمان محیط‌زیست درخواست کند. مشاور فنی راه و شهرسازی در این درخواست گزینه‌‌ای را که از نظر فنی و اقتصادی بهینه است، به عنوان گزینه موردنظر از محیط‌زیست استعلام می‌کند.
محیط‌زیست هم ابتدا وضعیت قانونی و فنی خود را چک می‌کند و اگر بنا باشد که مجوز بدهد، آن‌گاه درخواست ارایه گزارش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی می‌کند. گزارش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی ممکن است که گزینه پیشنهادی را با یکسری شرایط تایید و ممکن است که حتی آن را در کل رد کند. جاده بشرویه به بجستان اصلا به این مرحله نرسیده و فقط از طریق راه و شهرسازی طرح موضوع شده است. سازمان محیط‌زیست هم اعلام نظر در مورد امور جاده از مناطق را به استان‌ها واگذار نکرده و این مهم دراختیار دفتر زیستگاه‌ها است، براساس بررسی که دفتر زیستگاه‌ها انجام داده، با این طرح به دلیل عبور از دو منطقه مخالفت شده.»
آیا واقعا کریدور یوزها در خطر است؟
به گزارش ایسنا، انجمن یوزپلنگ ایرانی با ارسال نامه‌ای به دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست تاکید کرده که دو منطقه حفاظت شده افتخاری در استان خراسان‌رضوی و منطقه حفاظت شده مظفری در استان خراسان‌جنوبی، هسته مرکزی کریدور احتمالی تردد یوزپلنگ‌های یزد و خراسان‌جنوبی و یوزهای سمنان و خراسان‌رضوی هستند و اخیرا نیز رد و نمایه یوزپلنگ در منطقه حفاظت شده مرزی خواف ثبت شده که نشان‌دهنده حرکت این گونه از زیستگاه‌های اصلی در مرکز به سوی زیستگاه‌های شرق کشور است.
اما مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌جنوبی می‌گوید: «این واقعیت را نمی‌توان منکر شد که در دهه 80 که وضعیت یوز نسبت به الان بهتر بود، عمده مشاهدات یوز در حوزه ایران مرکزی و شرق کشور در پناهگاه حیات‌وحش نایبندان طبس و مناطق غرب آن که در حوزه استان یزد واقع شده‌اند، اتفاق می‌افتاد. اما طی دو دهه گذشته، در منطقه حفاظت ‌شده مظفری و افتخاری هیچ‌گونه مستنداتی از حضور یوز مشاهده نشده، ضمن اینکه حتی آثار قطعی حضور گونه را هم در اختیار نداریم. در شرایط فعلی در نایبندان هم که زیستگاه خوب یوزپلنگ است، متاسفانه تنها چند قلاده یوز نر دیده‌ شده و هیچ یوز ماده‌ای ثبت نشده است. خیلی از صحبت‌هایی که تا الان در مورد یوز در این دو منطقه اعلام شده، وجاهت علمی و فنی ندارد.»
حسن اکبری در عین حال اظهارنظر انجمن یوزپلنگ ایرانی را در این مورد قبول ندارد و می‌گوید: «من از سال‌ها پیش که در استان یزد خدمت می‌کردم، پیگیر وضعیت یوز بوده‌ام و منکر کارهای خوب انجمن یوزپلنگ ایرانی هم نیستم اما واقعیت این است که ما نباید بدون بازدید و بررسی میدانی و صرفا براساس یکسری نقشه‌ها و مدلسازی‌های بدون کنترل میدانی اظهارنظرهایی کنیم که نتوانیم از آنها دفاع کنیم.
قطعا در زمان‌های دور یوز قلمروهایی گسترده داشته اما الان در حوزه ایران مرکزی که نایبندان و مناطق یزد در آن واقع شده، سال‌هاست یوز ماده‌ای دیده نشده بنابراین هسته مرکزی زیستگاه همین الان زیر سوال رفته دیگر چه برسد به کریدورها. در مناطقی مثل منطقه مظفری که از آنها به عنوان کریدور یاد می‌شود هم وضعیت با چیزی که عنوان شده، خیلی فرق دارد. ضمن اینکه وقتی به سوابق برمی‌گردیم، حداقل طی 20 سال اخیر باید مشاهداتی وجود داشته باشد که بتوانیم ادعا کنیم این منطقه خاص کریدور یوز است اما طی 20 سال گذشته ما در منطقه مظفری مشاهداتی از یوز نداشته‌ایم بنابراین نمی‌توان با این قطعیت صحبت کرد.»
در سال 2017 میلادی مقاله‌ای با عنوان «ترکیب برازندگی محیط و منظر و ارتباط زیستگاهی به منظور حفاظت از آخرین جمعیت بازمانده یوزپلنگ آسیایی» توسط انتشارات وایلی (Wiley) منتشر شد که در آن محسن احمدی و همکارانش هسته‌های مرکزی زیستگاه‌های یوز و کریدورهای ارتباطی بین زیستگاه‌های شمالی و جنوبی را معرفی کردند.
در این مقاله ضمنا به مناطق زیستگاهی مناسبی اشاره شده که حفاظت و اتخاذ شیوه مدیریت سازگار در آنها می‌تواند برای یوز موثر واقع شود. نویسندگان این مقاله وسعت زیستگاه‌های اصلی یوز را در حدود 49.144.5 کیلومتر مربع یعنی تقریبا 6.3درصد از دشت مرکزی تخمین زده‌اند.
آنها در ضمن اشاره می‌کنند که ارتباط میان لکه‌های جمعیت‌های شمالی و جنوبی یوز در نتیجه برازندگی پایین محیط و منظر بین آنها محدود است اما این احتمال هم هست که بتوان از طریق راه باریکه‌ها و کریدورها به جابه‌جایی یوزها کمک کرد. براساس نقشه‌ای که در این مقاله ارایه شده، 6 هسته مرکزی برای یوز مطرح است که از میان آنها توران و نایبندان طبس به جاده مورد اشاره نزدیک‌تر هستند اما براساس همین مقاله هم منطقه حفاظت شده مظفری و افتخاری که از آنها به عنوان میان‌گذرهای موقت پیشنهادی در حدفاصل هسته‌های مرکزی یاد شده، جزو نقاطی نیستند که حضور یوز در آنها مستند شده باشد.
ارزش زیستگاهی دو منطقه حفاظت شده مظفری و افتخاری
حسن اکبری، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌جنوبی می‌گوید: «عدم مشاهده یوز در مناطق حفاظت شده مظفری و افتخاری به این معنا نیست که این مناطق ارزش زیستگاهی ندارند. موضوع جاده این است که اگر زده شود، برخی شهرستان‌ها از مسیر جاده مشهد حذف می‌شوند و بالطبع رونق اقتصادی به واسطه جاده از آنها گرفته می‌شود.
بشرویه از این جاده ذی‌نفع است در حالی که الان ماشین‌های غرب مثل کهگیلویه، بوشهر و یزد کمتر از بشرویه عبور می‌کنند و این مساله روی مسائل محیط‌زیست سایه انداخته اما حتی اگر این موضوع هم نبود وقتی که یک جاده دو منطقه حفاظت شده محیط‌زیست را قطع می‌کند، محیط‌زیست طبیعتا مخالفت می‌کرد. ما در دو منطقه حفاظت شده افتخاری و مظفری گونه‌هایی داریم که ارزش حفاظتی آنها کمتر از یوزپلنگ نیست و ما باید مواضع محیط‌زیست را جدی بگیریم و از آنها حفاظت کنیم اما ربط دادن حفاظت از مناطق مظفری و افتخاری به گونه یوز یک جورهایی ظلم در حق یوز است.»
او به کمبودهای این دو منطقه اشاره کرده و می‌گوید: «مهم‌ترین مشکل ما در مناطق حفاظت شده در حال حاضر بحث نیرو است مخصوصا در استان خراسان‌جنوبی که عمر چندانی هم از ارتقای آن به استان نمی‌گذرد. زمانی که مناطق حفاظت شده در این استان انتخاب شده، دولت در شرایطی خاص قرار داشته لذا اجازه استخدام تا همین سال پیش هم به آن شکل که باید داده نشده و طبیعی است که استان نتوانسته ظرفیت نیرویی خود را تامین کند و در حال حاضر در کل استان از حدود 400 ردیف پستی، 80 ردیف پستی اشغال شده داریم یعنی با یک‌چهارم ظرفیت کار می‌کنیم. طبیعی است که وقتی تعداد نیرو بسیار اندک و وسعت مناطق بسیار زیاد باشد، کار سخت می‌شود.»
اکبری در بخش دیگری از سخنانش می‌گوید: «وسعت استان، کویری بودن مناطق حفاظت شده، دشواری گشت و کنترل به دلیل امکانات ضعیف حمل و نقل و ترابری همه از جمله موانع پیش روی ما در محیط‌زیست هستند. خودروهایی که الان برای حفاظت از مناطق تحت مدیریت سازمان محیط‌زیست داریم، هم از نظر تعداد محدود هستند و هم به لحاظ فرسودگی وضعیت خوبی ندارند.
ناوگان خودرویی استان در حال حاضر خیلی ضعیف است و سال‌های سال است که استان اعتبار کافی ندارد که محیط‌زیست یگان خود را تجهیز کند. در نتیجه با ناوگان فرسوده‌ای مواجه هستیم که نمی‌تواند از طبیعت آن‌طور که باید حفاظت کند. درست است که در حوزه تقویت منابع آبی (ساخت آب انبار و آبشخور) کارهای خوبی انجام شده اما از نظر پاسگاه و محیط‌بانی همچنان مشکل وجود دارد. البته سال قبل و امسال سهمیه‌ای برای استخدامی سازمان محیط‌زیست لحاظ شده که امیدواریم بتوانیم جبران کمبودها را بکنیم و از حیات‌وحش و طبیعت آن‌طور که شایسته است، حفاظت کنیم.»
عدم مشاهده یوز در مناطق حفاظت شده مظفری و افتخاری به این معنا نیست که این مناطق ارزش زیستگاهی ندارند. موضوع جاده این است که اگر زده شود، برخی شهرستان‌ها از مسیر جاده مشهد حذف می‌شوند و بالطبع رونق اقتصادی به واسطه جاده از آنها گرفته می‌شود. بشرویه از این جاده ذی‌نفع است در حالی که الان ماشین‌های غرب مثل کهگیلویه، بوشهر و یزد کمتر از بشرویه عبور می‌کنند و این مساله روی مسائل محیط‌زیست سایه انداخته اما حتی اگر این موضوع هم نبود وقتی که یک جاده دو منطقه حفاظت شده محیط‌زیست را قطع می‌کند، محیط‌زیست طبیعتا مخالفت می‌کرد.