چاپ

پیام مازند - جنگل‌های هیرکانی به عنوان قدیمی‌ترین نوع جنگل‌های جهان در حالی ثبت جهانی شد که سهم مازندران نیمی از این جنگل‌ها است و ضرورت دارد در جهت حفظ این میراث جهانی در گام نخست مردم استان این میراث را بهتر بشناسند.

هدف از نوشتن این گزارش شناسایی سهم مازندران از جنگل‌های جهانی هیرکانی و همچنین آگاهی به مردم استان برای گنجینه‌ای است که هر روز از کنار آن عبور می‌کنند.
ثبت جنگل‌های هیرکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو که از مدت‌ها پیش مورد توجه دولت ایران بوده است به یکی از اولویت‌های دولت تدبیر و امید تبدیل شد. 14 تیرماه بود که جنگل‌های هیرکانی شمال کشور پس از یک دهه دوندگی به ثبت میراث جهانی یونسکو رسید.
جنگل‌های هیرکانی پس از کویر لوت به عنوان دومین اثر بزرگ طبیعی کشور در چهل و سومین اجلاس کمیته میراث جهانی که در باکو مرکز کشور آذربایجان برگزار شد، با اکثریت آرا در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.
جنگل‌های هیرکانی با 1.9 میلیون هکتار وسعت، از آستارا در شمال استان گیلان تا گُلی‌داغ در شرق استان گلستان، در گستره‌ای به طول تقریبی 800 کیلومتر و عرض 20 تا 70 کیلومتر پراکنش دارد. البته لازم به ذکر است که بخشی کوچکی از جنگل‌های هیرکانی در کشور آذربایجان قرار دارد.
در زمان حاضر جنگل‌های هیرکانی، زیست بوم 296 گونه پرنده و 98 گونه پستاندار است. همچنین 150 گیاه بومی درختی و بوته‌ای (مانند شمشاد و انجیلی) نیز در آن یافت می‌شود.
جالب است بدانیم استان مازندران دارای بیش از یک میلیون هکتار عرصه جنگلی است که معادل 53 درصد کل جنگل‌های شمال کشور می‌باشد، در حالی که 2 استان دیگر گلستان و گیلان فقط 47 درصد از وسعت جنگلی شمال کشور را در اختیار دارند. این نسبت در ثبت جنگل‌های هیرکانی نیز حفظ شده است به طوری که از 12 لکه جغرافیایی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو 6 لکه مربوط به مازندران است.
به عبارت دقیق‌تر در مجموع تعداد 12 لکه (به عبارتی 15 سایت که لکه جنگل ابر در استان سمنان یک کامپلو سایت می‌باشد و از سه سایت مجزا تشکیل شده است) در چهار استان گیلان، مازندران، گلستان و سمنان با همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع و دانشگاه تربیت مدرس برای ثبت در لیست میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده است.
این بخش‌ها شامل سایت بولا یا همان جنگل بولای ساری، الیمستان شهرستان آمل، جنگل واز شهرستان نور، سایت کجور نوشهر، سایت خشکه داران تنکابن و چهار باغ مرزن آباد چالوس است که در زیر توضیح خواهیم داد.

جنگل بولای ساری
یکی از سایت‌های هیرکانی ثبت شده در میراث جهانی "بولا" است که در واقع بخش عمده‌ای از منطقه حفاظت شده بولا و پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهاردانگه شهرستان ساری را در بر می‌گیرد که مساحتی معادل 17 هزار و 516 هکتار دارد. این جنگل نمونه‌ی بارزی از جنگل‌های راش هیرکانی است که تحت تأثیر مستقیم اقلیم نیمه مرطوب هیرکانی و نیمه خشک ایران و تورانی قرار دارد.
البته منطقه بولا خود دارای منطقه حفاظت شده نیز است. منطقه حفاظت شده بولا، منطقه‌ای با مساحت 3907 هکتار است که در نزدیکی پارک ملی کیاسر و هم‌مرز با پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهاردانگه و منطقه حفاظت‌شده پرور است.
از اینکه بگذریم بولا مکانی کوهستانی است با دو دامنه شمالی و جنوبی و شیب‌های تند که در حد بالایی جنگل‌های خزری واقع شده است و بخش‌هایی از آن را نیز مراتع ییلاقی تشکیل می‌دهد.
شیب‌های تند، جنگل‌های بکر و مناطق دست نخورده و دور از دسترس این سایت زیستگاه مناسبی برای پستانداران بزرگی چون پلنگ، خرس قهوه‌ای و کل و بز و مرال فراهم کرده است.

جنگل الیمستان امل
لکه دیگر ثبت شده در میراث جهانی جنگل الیمستان شهرستان امل است. این سایت بخشی از منطقه حفاظت شده الیمستان است که مساحتی معادل 394 هکتار را دارا می‌باشد. همچنین دامنه تغییرات ارتفاعی سایت از 1190 تا 2402 متر بوده و کوه امامزاده قاسم مهمترین ارتفاعات منطقه را تشکیل می‌دهد. طیف وسیعی از رویشگاه‌های کوهستانی، جنگلی، صخره‌ای، رودخانه‌ای و مرتعی در منطقه شناسایی شده است.
علت نامگذاری این جنگل به نام "الیمستان" رویش گیاه «الیما» است که در اردیبهشت ماه رشد می‌کند. از جاذبه‌های جنگل الیمستان امل اختلاف دما و تنوع پوشش در طول مسیر الیمستان می‌باشد که بسیار مثال‌زدنی است. در جایی، هوای مسیر آفتابی و شرجی است، جای دیگر مطبوع و بهاری. جایی مه است و خنک، جای دیگری باد تندی می‌آید، یکجا انبوه جنگل است، مسیر بعدی تبدیل به دشت می‌شود.
قله الیمستان یکی دیگر از جاذبه‌های روستای الیمستان است که با زمستان‌های پر برف و بهارهای همیشه سرسبز، کوهنوردان زیادی را به خود فرا می‌خواند. قله‌ای که حدود 2510 متر ارتفاع دارد و یکی از بهترین گزینه‌های کوهنوردی در زمستان به‌شمار می‌رود.
منطقه قلاردن در مسیر این جنگل است که در اردیبهشت ماه دارای دشت گل گاوزبان می‌شود و میزبان مردم محلی و مردم از استان‌های دیگر برای چیدن این گیاه با ارزش و دارویی است.

جنگل هیرکانی واز
جنگل واز یکی از جنگل‌های بکر ایران و مازندران به حساب می‌اید که زیبایی‌های منحصر بفردی را در خودش جای داده است. این جنگل زیبا واقع در استان مازندران شهرستان نور می‌باشد و با مساحت بیش از 9 هزار هکتار واقع در جنوب شهر چمستان در سال 1380 منطقه‌ای حفاظت شده اعلام شد. منطقه کوهستانی دارای اقلیم مرطوب و سرد با رودهای فراوان که از جنگل‌های هیرکایی و مراتع ییلاقی پوشیده شده است.
سایت جهانی واز با مساحتی معادل 6 هزار و 910 هکتار بخشی ازمنطقه حفاظت شده واز بوده و تقریباً کوهستانی همراه با رویشگاه‌های جنگلی، بیشه زار و صخره‌ای است که بخش وسیعی از آن دارای شیب بیش از 50 درصد می‌باشد.
وجود پستی بلندیهای فراوان، منابع آبی متنوع، پوشش گیاهی انبوه، جنگل‌های راش از میانبند تا ارتفاعات جنگل‌های هیرکانی از مشخصه‌های این سایت است.
بر اساس مطالعات انجام شده حدود 237 گونه گیاهی در این سایت شناسایی شده است و وجود گونه‌های اندمیک هیرکانی از جمله مشخصات این سایت است.
جمعیت پستاندارن بزرگ در این سایت مناسب بوده و گونه‌هایی چون پلنگ، سیاه گوش، کبک، شغال، گراز، بز وحشی، خرس قهوه‌ای و مرال از جمله گونه‌های جانوری شاخص منطقه می‌باشند.

سایت هیرکانی کجور نوشهر
سایت کجور با مساحتی معادل 14 هزار و 891 هکتار در واقع بخشی از منطقه حفاظت شده البرز مرکزی است که در شمال ایران، بین چالوس و نور قرار دارد.گونه‌های متنوع، درختان قطور و کهنسال، منابع آبی فراوان و توپوگرافی متنوع سیمای اصلی این سایت را تشکیل می‌دهد.
این منطقه پوشش گیاهی و جنگلی انبوه و دارا بودن دشت‌های مرتفع و علفزارها، دارای جانوران متنوعی مثل پلنگ، گوزن، خرس، بز کوهی، شوکا، مرال، و… همچنین پرندگانی همچون عقاب، شاهین، قرقاول، کبک، بلدرچین، دارکوب است.

خشکه داران تنکابن
پارک جنگلی خشکه‌داران در کیلومتر 30 محور تنکابن به چالوس در حد فاصل نشتارود و شهرستان عباس آباد در کنار جاده واقع شده و تنها 120 متر با دریا فاصله دارد.
این منطقه حفاظت شده به عنوان تنها جنگل جلگه‌ای و بکر و از آخرین بازمانده‌های اکوسیستم‌های جنگلی جلگه‌ای شمال ایران با مساحت تقریبی 2 میلیون و ششصد هزار متر مربع است
انواع مختلف گونه‌های گیاهی مانند توسکا از نوع کرک که در ایران رو به انقراض است و سه قلو انجیلی، انار، ممرز، بلوط، لیکلی یا کرات خرمندی، لرگ، ملج، انواع مهم شمشاد، ازگیل جنگلی و یاس وحشی در این جنگل است.
گونه‌های متنوع و فراوان جانوری نیز از قدیم در آن می‌زیستند و در حال حاضر زیستگاه حیوانات وحشی نظیر شغال، گرگ، خوک، گربه وحشی و پرندگانی مثل حواصیل خاکستری، قره، غاز، مرغابی‌ها، دار غاز باکلان، اگوت بزرگ و کوچک است.
با این حال به دلیل حضور انسانی در جای جای عرصه جنگلی منطقه ثبت شده در میراث فرهنگی یونسکو جنگل خشکه داران نیز وسعت کمتری از کل جنگل را شامل می‌شود.
سایت خشکه داران با وسعتی معادل 217 هکتار و با وجود وسعت کم منطقه، حدود 18 گونه گیاهی اندمیک دارد که نشان دهنده ارزش بالای آن در حفظ تنوع زیستی جنگل‌های هیرکانی است.

سایت چهار باغ چالوس
چهارباغ شهرستان چالوس منطقه حفاظت شده در حوالی منطقه سیاه بیشه در کیلومتر 90 محور کرج چالوس واقع است. منطقه جنگلی چهار باغ با مساحتی بالغ بر 19 هزار هکتار که شامل اکوسیستمی جنگلی کوهستانی و رودخانه‌ای و در برگیرنده روستاهای زیادی از جمله دلیر، ایلت، مچر، نوکرس، واسپول، دزماکوی، کیجان، انگورن، چهار باغ، پولاد کوه و است.
همچنین دارای گون‌های جانوری از جمله پازن (کل و بز)، خرس، پلنگ، مرال، شوکا، روباه، گرگ، خوک، کب دری، کبک معمولی، عقاب طلایی، است و از نظر زیست محیطی از اهمیت فراوانی برخوردار است.
این منطقه که در سال 1380 تحت حفاظت قرار گرفت دارای اقلیم نیمه مرطوب سرد و منطقه‌ای است. کاملاً کوهستانی بوده و با دره‌های عمیق و پر آب، جنگل‌های نیمه انبوه و کم نظیر هیرکانی و مراتع ییلاقی چهار باغ در غرب منطقه حفاظت شده البرز مرکزی قرار دارد و رودخانه‌های چالوس، مکا رود و انگوران در آن جاری هستند.
گونه‌های اصلی جانوری منطقه عبارتند از: مرال، شوکا، خرس قهوه‌ای، پلنگ، گراز، بز و پازن، گربه جنگلی، گرگ، تشی (جوجه تیغی)، روباه معمولی، شغال، سمور جنگلی، کبوتر جنگلی، جی جاغ، انواع سنگ چشم، انواع سارگپه و عقاب جنگلی.
علاوه بر این وجود تنوع زیستی بالا جنگل‌های کم نظیر هیرکانی، گونه‌های باارزش شوکا و مرال زمینه فعالیت‌های علمی را در منطقه فراهم آورده است.
اما وسعت ثبتی سایت چهار باغ شامل مساحتی معادل 6 هزارو 866 هکتار می‌شود. سایت چهارباغ محل تقاطع دو رویشگاه هیرکانی و ایران و تورانی است و به دلیل تنوع ارتفاعی، پوشش گیاهی منطقه تنوع وسیعی از گونه‌های درختی، درختچه‌ای و علفی را تشکیل می‌دهند.