چاپ

پیام مازند - شاید کمتر کشاورز مازندرانی را بیابید که معتقد باشند، روزی مجبور خواهند شد خاک برای کشاورزی وارد کنند و دیگر نمی توانند از اراضی شالیزاری خود، با خاک موجود استفاده کنند، هرچند به گفته محققان این موضوع امری بعید به نظر می‌رسد اما با وجود افزایش فرسایش خاک در این استان و از سوی دیگر شوری احتمالی در اثر خشکسالی، احتمال آن وجود خواهد داشت.

بنا بر این گزارش، سوالاتی همچون "آیا زمین برای آینده حفظ می‌شود، فرسایش خاک تا چه اندازه ای جدی است، چرا نشست زمین به افزایش مشکلاتی همچون کاهش ذخیره آب زیرزمینی منجر شده است، آیا قاچاق خاک در کشور به مازندران رسیده است، زمین های کشاورزی در آینده با نابودی خاک به چه وضعی در خواهد آمد و غیره"، این روزها ذهن مردم، محققان و اندیشمندان مختلف را به خود مشغول کرده است.
مازندران، استان مستعدی است که بنا بر گفته قدیمی‌تر ها "دست به خاکش بزنی طلا میشه" اما این چالشی جدی در مازندران در حال شکل‌گیری است و اگر مسئولان و در کنار آنها اندیشمندان دانشگاهی دیر بجنبند، شاید به روزی برسیم که شاهد واردات خاک، برای این استان زر خیز باشیم، البته این نکته، شاید بیشتر از سوی نویسنده برای تاکید بر اهمیت خاک برای این استان به عنوان یکی از اصلی‌ترین قطب‌های کشاورزی بیان شده است اما بنابر عقیده اساتید دانشگاه، ممکن است در سال‌های تقریبا دور، به حقیقت بپیوندد.
با این وجود محققان گفته اند که موضوع بسیار مهمی، مازندران و خاک آن را تهدید می کند؛ "فرسایش"، موضوع مهمی که شاید برگزاری سومین همایش "توقف فرسایش خاک با حفظ زمین برای آینده" بتواند در بیداری مسئولان و استفاده از علم اساتید دانشگاه در رفع و یا کمتر شدن مشکلات کمک کند.
فرسایش خاک در مازندران بسیار بالا است
از سویی برگزاری همایش " توقف فرسایش خاک با حفظ زمین برای آینده" برای مازندران در سومین سال آن، شاید کمی دیر بود اما باید آن را به فال نیک گرفت چرا که بررسی مخاطرات به خطر افتادن خاک بسیار مناسب این استان، می تواند در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی مسئولان کمک‌کار باشد، نمونه آن انواع رانش ها و فرونشست هایی است که کم و بیش در مازندران دیده می شود و پس از سیل فروردین 98، بیش از گذشته خود را نشان داده است.
به گزارش ایسنا، فرسایش خاک، یکی از بزرگترین معضل‌هایی است که تا چند سال آینده خود را به خوبی به نمایش خواهد گذاشت، البته باید برای آن تاسف خورد، سید محسن موسوی تاکامی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران- ساری چندی پیش در در آستانه هفته منابع طبیعی در جمع خبرنگاران به این موضوع اشاره کرده بود که متوسط فرسایش خاک در کشور 16.7 تن در هکتار است اما این موضوع در مازندران بالاتر از میانگین کشوری است.
فرسایش شدید خاک در جنگل‌های مازندران
برخی از محققان معتقدند اگر میزان خاک تولیدی بیشتر از میزان فرسسایش باشد، مشکلی ایجاد نمی کند اما اگر این موضوع دقیقا بر عکس باشد، تعادل بر هم خورده و فرسایش مخرب صورت می‌گیرد.
محمدعلی بهمنیار مدیر گروه خاکشناسی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در گفت‌وگو با ایسنا، معتقد است مازندران بیشتر با فرسایش خاکورزی و آبی مواجه است.
هر چند خاک در مازندران حکم طلا است و خاک تمام مناطق از اهمیت بالایی برخوردار است اما محققان معتقدند با توجه به جنس رسوبات سطح سنگ‌ها، فرسایش خاک در جنگل های این استان بیشتر اتفاق می‌افتد.
بهمنیار معتقد است، قطع درخت و ساخت جاده به طور معمول مقاومت برشی خاک را کم می‌کند، شرایط فرسایش را فراهم می‌آورد و باعث ازبین رفتن زمین های کشاورزی و تخریب ساختمان ها می‌شود اما برای جلوگیری از این کار نیز، راهکار ارائه می دهد. وی معتقد است تقویت پوشش گیاهی، می تواند تا حدود زیادی مانع از این کار شود.
مازندران برای کشاورزی خاک وارد می‌کند؟
به گفته اساتید دانشگاه، فرسایش خاک در مازندران تنها مربوط به قطع درخت در جنگل‌ها نمی‌شود بلکه در کشاورزی نیز، عواملی وجود دارد که این امر را تشدید می‌کند. بهمنیار استاد خاکشناسی معتقد است در شخم زدن زمین های شیب دار، خاک از بالا به سمت پایین تپه منتقل می شود و در بلندمدت فرسایش را ایجاد می کند. برای حفظ حاصلخیزی خاک در این مناطق، باید از کشت جایگزین مانند درخت کاری یا کشت های پوششی استفاده کرد، تا از جابه جایی خاک جلوگیری شود.
وی به میزان فرسایش خاک در ایران نیز اشاره کرد و گفته که این امر به حدود 2 میلیارد تن در سال می‌رسد که بالاتر از میانگین جهانی وحتی منطقه است و اگر این روند ادامه داشته باشد، در سال های آینده با نابودی خاک مناسب برای کشاورزی مواجه خواهیم شد، با توجه به این هشدار بسیار مهم، اساتید دانشگاه معتقدند اگر این روند ادامه یابد، مازندران به یکی از واردکنندگان خاک تبدیل خواهد شد اما باید دید آیا در عمل اینگونه است؟
البته باید به این نکته اذعان داشت شاید انتقال دادن خاک از استان دیگری به مازندران برای مساحت‌های کوچک مانند گلخانه یا فضای سبز ممکن باشد، اما برای مقیاس های بزرگی همانند زمین های کشاورزی چنین چیزی امکانپذیر نیست و توجیه اقتصادی ندارد.
خاک آب‌بندان از مازندران خارج می‌شود!
از سوی دیگر، انتقال خاک از مازندران به دیگر مناطق رایجتر است، به عنوان مثال خاک های داخل آب‌بندان ها را به عنوان کود آلی به دیگر استان‌ها یا خارج از کشور منتقل می کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری معتقد است باید پل ارتباطی بین کارشناسان و کشاورزان وجود داشته باشد تا از توانمندی علمی متخصصان در ترویج و آموزش نسبت به شیوه های صحیح استفاده از منابع آبی و خاکی استفاده شود.
وی به کشاورزی هوشمند به عنوان راهکاری دیگر برای حفظ خاک کشاورزی مازندران اشاره می‌کند و می گوید که کشاورزی هوشمند که درآن تجهیزات کشاورزی مناسب‌تر است، شیوه های جدیدی در عرصه کشاورزی پایدار به وجود می‌آورد و می تواند خاک را برای نسل های بعدی حفظ کند.
توجه به این نکته نیز بسیار مهم است که میانگین خاکسازی در اقلیم شمال بهتر از سایر مناطق کشور است و باید تلاش بیشتری برای حفظ و بالا بردن کیفیت خاک کرد، جلوی فرسایش را گرفت و مانع شورشدن یا آلوده شدن آن شد.
از سوی دیگر باید در استفاده بهینه از منابع آب، خاک، کود، شیوه های بکارگیری در کشاورزی و غیره دقت داشت چرا که اگر شرایط بهبودی خاک استان مازندران را فراهم نکردیم حداقل پتانسیل اراضی مان را حفظ کنیم.
فرسایش خاک و ارتباط آن با فرونشست
وی معتقد است فرسایش خاک، فرونشست‌ها را ایجاد خواهد کرد، فرونشست زمانی اتفاق می افتد که چیزی از زیر زمین کم شده باشد، به ویژه وقتی که سفره های آب زیرزمینی با حفر چاه‌های عمیق کم می شود، یا اگر درمناطقی که خاک شور دارد، نمک آن را بگیرند، خاک به پایین کشیده می شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با اشاره به اینکه فرونشست ها به شکل حفره های حلقوی گرد یا کشیده هستند، گفته که اندازه چاله هایی که ایجاد می شود به مقدار حجم منابع زیر زمینی برداشت شده، بستگی دارد.
در مازندران، برداشت از معادن به صورت مجاز و غیرمجاز کار را به جایی رسانده است که بسیاری از خاک‌های حاصلخیز این استان در حال نابودی است. ازآنجاییکه معادن به شکل دالان یا تونل حفر می شوند امکان دارد به خاطر جنس خاکی سقف معدن، ریزش اتفاق بیافتد و اگر ارتفاع کمی تا سطح خاک داشته باشد احتمال وقوع فرونشست درآن منطقه وجود دارد.
فرونشست و خطر غیرقابل جبران نابودی خاک
بهمنیار با اشاره به موضوع فرونشست، شرق مازندران را مستعد این عامل دانست و گفت که دشت‌های شرق این استان به دلیل حفر چاه های عمیق، بیشتر مستعد فرونشست هستند، بنابراین فرسایش انحلالی یا تونلی وقتی اتفاق می‌افتد که آب وارد کانالی شود که با خود نمک یا عناصری را حمل کند و در پایین دست جاری شود، درنتیجه احتمال ایجاد شرایط فرونشست را در مسیر خود دارند.
وی به ارتباط موضوع فرونشست و از بین رفتن خاک در مازندران اشاره کرد و گفت که مشکل اصلی که فرونشست ها ایجاد می کنند این است که زمین و سازه های آن منطقه را ازبین می‌برند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری معتقد است که در برداشت سفره های آب زیرزمینی باید دقت بیشتری داشت، مقدار حجم آب وارد شده به سفره های زیرزمینی باید با مقدار حجم برداشت از آنها برابر باشد، اما اگر این میزان بیشتر شود، امکان وقوع فرونشست در بلند مدت فراهم خواهد شد و این امر در دراز مدت به نابودی خاک و کشاورزی می‌انجامد.
کریم سلیمانی یکی دیگر از اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری نیز چندی پیش، در گفت و گو با ایسنا به اهمیت مدیریت منابع آب نواحی ساحلی به ویژه در استان مازندران اشاره کرد و معتقد است که ایجاد چاه‌های عمیق و نیمه عمیق تهدیدی بزرگ برای سفره‌های زیرزمینی است.
این عامل، علاوه بر اینکه این سفره‌ها را خالی می‌کند خطر بزرگ فرونشست زمین در مناطق کشاورزی و مسکونی را به وجود می آورد که که قابل جبران نیست.