چاپ

پیام مازند - ساری - خزانه گیری برای کشت دوم برنج در حوضه آبریز " هراز " به عنوان بزرگ ترین دشت برنج خیز مازندران امسال در حالی در واپسین روزهای گرم و سوزان ماه تیر آغاز شده که کشت اول برنج با روشن شدن موتور و پمپ چاههای آب به خوشه نشسته است .
گزارش از دشت 110 هزار هکتاری هراز در شهرستان های بابل ، آمل ، بابلسر ، فریدونکنار و محمودآباد که بیشترین اراضی کشاورزی بویژه شالیزاری را دارند ، نشان می دهد که بسیاری از کشاورزان بدون توجه به هشدارهای جهاد کشاورزوی و آب منطقه ای ، خزانه گیری برای کشت دوباره برنج را شروع کرده اند.
هر ساله شالیکاران این مناطق حدود 45 روز زودتر از مناطق شرقی استان کشت و کار برنج را آغاز می کنند و هم اکنون شالی این زمین ها در آستانه برداشت قرار گرفته است .
مشاهدات نشان می دهد که کشاورزان این مناطق کار خزانه گیری را با پاشیدن بذر در گوشه ای از شالیزارهای خود که از قبل برای این منظور خالی گذاشته بودند ، آغاز کردند.
این بذرها با توجه به وضعیت گرمای هوا که مناسبت ترین شرایط برای رشد بوته شالی است ، در کمتر از 15 تا 20 روز آینده خزانه پرباری را برای نشا و زیر کشت بردن دوباره شالیزارها در اختیار کشاورزان قرار می دهد .
اگرچه نشای مجدد به عنوان رویکرد جدی سازمان جهاد کشاورزی مازندران از سه سال پیش در شالیزارهای استان رواج یافت ، اما این سیاست به دلیل کمبود آب تغییر کرد و شرکت آب منطقه ای امسال به صورت جدی در چندین مرحله به کشاورزان در این باره هشدار داد.
** یک گوش در و یک گوش دروازه
این شرکت به همراه سازمان جهاد کشاورزی مازندران از یک ماه پیش تاکنون در چندین مرحله اعلام کردند که به دلیل کمبود آب سطحی و ممنوعیت قانونی برداشت آب های زیرزمینی ، کشاورزان باید از کشت دوم برنج خودداری کنند.
البته ذکر این نکته مهم است که بر اساس برنامه آب منطقه ای و جهاد کشاورزی مازندران ، کشت دوم در زمین هایی که در مسیر روان آب های رودخانه های پرآب قرار دارند ، قابل اجراست ، اما گزارش هواشناسی و آب منطقه ای نشان می دهد که رودخانه پر آب هراز که تنها تامین کننده آب حوضه آبریز هراز است با کاهش دبی مواجه است و کشاورزان نمی توانند برای کشت دوم به جریان آب این رودخانه چشم داشته باشند .
مسئولان کشاورزی و امور آب مازندران هشدار داده اند که کشت اول برنج در استان با بارش های مقطعی اردیبهشت و خرداد از تنش آبی گذر کرده و به مرحله خوشه دهی و برداشت رسیده است ، اما کشت دوباره برنج با استفاده از روان آب های بیشتر رودخانه های استان از جمله هراز تقریبا غیرممکن است .
کمبود منابع آبی و پدیده خشکسالی تا حدی در مازندران جدی شده است که جهاد کشاورزی استان بر خلاف رویکرد قبلی که مبتنی بر خوداتکایی تولید برنج با گسترش کشت ارقام پر محصول در کشت اول بود ، به کشاورزان اعلام کرد که ارقام پر محصولی را که نیاز آبیاری بیشتری در مقایسه با ارقام محلی دارند ، کشت نکنند.
بنابر اعلام جهاد کشاورزی مازندران ، امسال 204 هزار هکتار از زمین های استان زیر کشت برنج رفت ولی با وجود بارش های مناسب ماههای اردیبهشت و خرداد باز هم پنج هزار و 200 هکتار از زمین های شالیکاری مازندران بایر ماند.
همچنین کمبود آب در رودخانه ها و آب بندان ها سبب شد تا امسال بیش از 90 درصد از شالیزارهای استان زیر کشت سه رقم برنج کم محصول و کم آب بر طارم محلی ، هاشمی و فجر قرار بگیرد و کشاورزان از کشت برنج ارقام پرمحصول به خاطر آب بری زیاد خودداری کنند .
کشت دوباره برنج در شالیزارهای مازندران به 2 صورت نشای مجدد و پرورش ساقه شالی یا " دونوج " انجام می شود. در روش اول کشاورزان اقدام به آماده سازی دوباره شالیزار کرده که نیاز آبی آن همانند کشت اول بالا است ولی در روش دوم ساقه های باقی مانده از کشت نخست دوباره جوانه زده و پرورش داده می شود .
در هر صورت ، مهم ترین چالش کنونی برای انجام هر یک از 2 روش ، تامین آب مورد نیاز است که به خاطر تشدید خشکسالی از یک سو و گسترش سطح زیر کشت مجدد از سوی دیگر ، خطر پذیری برنجکاری را دوچندان کرده است .
** تشدید نظارت بازرسان آب منطقه ای
مدیرعامل آب منطقه ای مازندران با تاکید بر ضرورت ممنوعیت کشت مجدد شالی در استان گفت که نظارت بر ممنوعیت کشت مجدد بویژه با استفاده از آب زیرزمینی افزایش می یابد.
محمد ابراهیم یخکشی با بیان این که پروانه صادره بهره برداری از آب زیرزمینی فقط برای انجام یک کشت است و آب زیرزمینی دشت های استان توان تحمل اضافه برداشت را نخواهد داشت ، افزود : با افزایش نظارت ضمن شناسایی متخلفان ، افراد خاطی به مراجع قضایی معرفی می‎‌شوند و حداقل حکمی که برای آنان صادر می شود لغو پروانه بهره برداری ، انسداد چاه و پرداخت خسارت به آبخوان برای آنان خواهد بود.
مدیرعامل آب منطقه ای مازندران گفت : ممنوعیت کشت مجدد شالی یک تصمیم استانی برای حفظ سفره های آب های زیرزمینی و انجام کشاورزی پایدار است و همه باید مسئولانه در صیانت از منابع آب مشارکت داشته باشیم تا استان دچار مشکل نشود.
** چشمداشت به آب پشت سدها ، ممنوع
یخکشی با اشاره به محدودیت ذخیره آب در سدها و دیگر تاسیسات آبی ، یادآور شد : رهاسازی آب از سدهای استان فقط برای کشت اول صورت می گیرد و بعد از اتمام کشت اول هیچ آبی برای کشاورزی رهاسازی نمی شود و آبگیری تاسیسات برای سال آتی شروع خواهد شد.
سالانه حدود 2 میلیارد و 700 میلیون متر مکعب آب در بخش کشاورزی مازندران به مصرف می رسد که 70 درصد آن از طریق آب سطحی و 30 درصد آن از طریق آب زیرزمینی تامین می شود.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی مازندران هم با اشاره به سیاست تمرکز کشت برنج در استان های مازندران و گیلان ، گفت که کشت دوم برنج با استفاده از منابع آب های زیر زمینی به هیچ وجه پیشنهاد و حمایت نمی شود.
حسن عنایتی افزود : دولت تدبیر و امید از سه سال پیش کشت برنج در سایر استان های کشور به جزء مازندران و گیلان را با هدف حفاظت از منابع آبی و جلوگیری از گسترش خشکسالی ممنوع کرد و جلوگیری از کشت دوم برنج با استفاده از آب های زیزمینی در واقع همسو با حفاظت از منابع آبی استان و تداوم کشت برنج است.
وی تاکید کرد : هرگونه افزایش سطح کشت یا دوباره کاری برنج در مازندران باید با استفاده از آب های سطحی باشد تا مورد حمایت جهاد کشاورزی قرار گیرد.
عنایتی تاکید کرد : از آنجایی که هزینه تولید برنج در کشت دوباره به اندازه کشت اول است ، توصیه شده است تا تنها زمین هایی که در مسیر آب رودخانه های پرآب قرار دارند ،کشت دوباره نشا صورت بگیرد.
** تحقق سه ساله یک برنامه 10 ساله
قصه کشت دوم برنج در مازندران که این روزها کشاورزان شالیکار را به تکاپو در اوج هشدارهای کم آبی واداشته است ، یک مسیر جهشی را در سه سال گذشته طی کرده تا برنامه ریزی تدریجی 10 ساله را محقق کند.
به گفته معاون موسسه تحقیقات برنج کشور در آمل ، بر اساس برنامه ، با توجه به اهمیت استفاده از زمین شالیزاری ، رعایت مقولات زیست محیطی و منابع آبی با هدف خوداتکایی به تولید برنج داخلی ، قرار بود سطح کشت دوباره برنج در مازندران به تدریج تا سال 1404 به 30 هزار هکتار برسد .
عبدالرحمان عرفانی اضافه کرد : این درحالی است که شالیکاران حدود هفت سال زودتر از برنامه افق 1404 ، سطح زیر کشت دوباره برنج را سال پیش به 30 هزار هکتار رساندند و اگر به توصیه های فنی کشاورزی توجه نشود ، با بحران آبی و زیست محیطی مواجه خواهیم شد.
وی گفت : آنچه باعث شد تا شاهد جهش در تحقق برنامه 10 ساله در کمتر از سه سال باشیم ، درایت و برنامه ریزی دولت تدبیر و امید با اجرای طرح های زیر بنایی بویژه مکانیزاسیون ، تسطیح و یکپارچه سازی ، ساماندهی بازار برنج ، جلوگیری از واردات برنج و همچنین برخورد با تغییر کاربری غیر مجاز اراضی بوده که سببشد تا شالیکاری در مازندران مقرون به صرفه و اقتصادی تر شده و کشاورزان را به تحرک کم سابقه وا دارد .
معاون موسسه تحقیقات برنج کشور افزود : شالیکاران مازندران سیاست های حمایتی دولت را با تغییرات آب و هوایی گره زده و با جلو انداختن حدود 45 روزه کشت اول ، کشت دوباره را رونق دادند و امروز ما شاهد رسیدن به اهداف افق 1404 در زمینه مساحت زمین شالیزاری هستیم.
عرفانی شرائط برای انجام کشت دوم در زمین های شالیزاری را مساعد توصیف کرد و در عین حال گفت : امروز شالیکاران فقط به فکر انجام کشت دوباره با هدف درآمد بیشتر هستند ، اما غافل از اینکه اگر به توصیه های فنی توجه نکنند ، علاوه بر اینکه به خاک های زمین های شالیزاری صدمه جدی وارد می شود ، بر اثر استفاده بی رویه از آب های زیر زمینی و سموم کشاورزی ، با بحران جدی زیست محیطی مواجه خواهیم شد.
وی توضیح داد : اگر به اصولی مانند تناوب انتخاب ارقام برنج ، روش های کشت و نسخه گیاهپزشکی برای سمپاشی علیه آفات و بیماری ها توجه نشود، با تجمع آفات و بیماری ها و همچنین با از دست دادن مواد مغذی خاک ، حاصلخیزی زمین شالیزاری از بین می رود.
این کارشناس برنج گفت : متاسفانه شالیکاران مازندران برای انجام کشت دوم به محض برداشت اول ، کاه و کلش و ساقه های باقی مانده را آتش می زنند و با استفاده از چندین حلقه چاه ، به صورت شبانه روزی آب بالا می کشند تا در اسرع وقت شخم و شیار انجام دهند که همه این کارها بر خلاف مصلحت خودشان است .
وی تاکید کرد : بر اساس برنامه و قوانین استفاده از چاه کشاورزی فقط برای یک مرحله از کشت است و برداشت دوباره و چند باره سفره های زیرزمینی را خالی کرده و زمین های شالیزاری را به کویر تبدیل خواهد کرد .
مازندران 230 هزار هکتار شالیزاری دارد که پارسال به خاطر کمبود آب 213 هزار هکتار زیر کشت برنج رفت و امسال نیز سطح زیر کشت به 204 هزار هکتار کاهش یافت.
سالانه حدود یک میلیون و 50 هزار تن برنج سفید در مازندران تولید می شود.