چاپ

پیام مازند - در نشست هم اندیشی "سیل اخیر غرب مازندران، موانع و مشکلات و راهکارهای پیشگیری" در دفتر خبرگزاری ایسنا مازندران ؛ مهم ترین عامل وقوع سیل، تجاوز به حریم رودخانه ها دانسته و از احداث سدهای تاخیری و استفاده از سیستم های هشداردهنده پیشرفته به عنوان مناسب ترین راه کارهای جلوگیری از وقوع و تلفات سیلاب یاد شد.
به گزارش ایسنا مازندران،کارشناس حوزه آب و سازه های هیدرولیکی در این جلسه با بیان دلایل و چرایی وقوع سیلاب اظهار کرد: رودخانه ها موجودات زنده ای هستند که قابلیت کندن، حمل کردن، بارگیری و رسوب گذاری داشته و شرایط محیطی را برای حفظ بقا و تعادل خود حفظ می ‎ کنند.
اسماعیل طلوعی تغییر شرایط محیطی برای بقا را منجر به وقوع سیلاب عنوان کرد و افزود: از آن جایی که سیل ها دارای دوره زمانی برگشت پذیر هستند؛ بنابراین رودخانه ها حق خود را مطالبه کرده و این اتفاقات برای رودخانه ها امری طبیعی است.
*در ساخت سازه های هیدرولیکی باید ظرفیت رودخانه ها شناسایی شود
طلوعی با بیان اینکه همه رودخانه ها در بسترهای خود قابلیت حمل سیلاب های بازگشت پذیر را دارند، تاکید کرد: بر این اساس در ساخت سازه های هیدرولیکی باید ظرفیت رودخانه ها شناسایی شده و سیلاب های حداکثری احتمالی دیده شود.
وی دلیل وقوع سیل را معطوف به تعریف بسترهای رودخانه دانست و با بیان اینکه هر رودخانه دارای 2 بستر جاری و سیلابی است، خاطرنشان کرد: آن چه برای رودها تحت عنوان سیل اتفاق می افتد طبیعی بوده چرا که نباید تنها بستر جاری رودخانه را لحاظ کرد، بلکه هر رودخانه دارای بستری سیلابی بوده که حتی ممکن است تا یک کیلومتر عرض داشته و دارای سنگ ها و مصالح کوچک و بزرگ بسیاری باشد.

*تجاوز و محدود کردن رودخانه ها دلیل اصلی بروز سیل
طلوعی رودخانه ها و حوادث سیلابی آنان را طولانی و تکرار شونده توصیف کرد و گفت: شاید طول عمر یک انسان برای دیدن تکرار سیلاب های عظیم کافی نباشد، اما این دلیل قانع کننده ای نیست که ما بخواهیم به حریم رودخانه ها تجاوز کرده و دبی اصلی و محتمل رود را فراموش کنیم.
این محقق و استاد دانشگاه تجاوز و محدود کردن رودخانه ها را دلیل بروز سیل دانست و گفت: ورود به حریم سیلابی رودخانه ها که برای سیل های چندساله و مهار انرژی آنان به وجود آمده بودند باعث پیدایش خسارت می شود در غیر این صورت رودخانه ها در حال حفظ شرایط طبیعی خود بوده و تجاوز انسان ها خسارت به ارمغان آورده است.
کارشناس راه و ساختمان با گرایش منابع آب و سازه های هیدرولیکی تجاوز به هر نحو در مسیر رود را منسوخ دانست و گفت: در نگاه کلی تجاوز به منابع طبیعی و محیط زیست چه به صورت خواسته یا ناخواسته و چه به صورت سیستمی یا غیرسیستمیک صورت گیرد پیامدهای ناگواری در پی خواهد داشت.
* حوزه های آبریز کشور سرگردان در بین چندین متولی
طلوعی با اشاره به اینکه در تمامی دنیا حوزه های آبریز دارای یک متولی خاص بوده و به صورت مستقل و بدون مرز جغرافیای اداره می شود، تصریح کرد: متاسفانه در کشور ما این موضوع چند متولی مربوط داشته مضاف بر اینکه برخی رودهای بزرگ کشور چندین استان را درنوردیده که در نتیجه این مورد وخامت اوضاع را افزایش می دهد.
وی با تاکید بر اینکه باید حوزه های آبریز و رودخانه ها یک متولی داشته و تحت نظارت یک ارگان باشد، گفت: طبیعت مرز جغرافیایی نمی شناسد و تنش ها بر سر حوزه های آبریز تنها چالش بین انسان هابوده و باید رودخانه از نقطه شروع تا پایان در اختیار یک مسئول باشد.

*تجاوز به حرائم رودخانه ها نتیجه افت اخلاق در جامعه است
این محقق، مؤلف و پژوهشگر ، اعطای مجوز در حریم رودها و ساخت و سازهای غیرمجاز را نشات گرفته از افت اخلاق در جامعه دانست و خاطرنشان کرد: وزرات نیرو بخشنامه ای به نام حریم انهار و رودها دارد که در آن حریم رودخانه ها محاسبه و بیان شده که کدام رود باید دارای چه تاسیسات موقت یا دائمی باشد، اما این قانون در عمل اجرایی نشده و هر شهر یا روستایی در مجاور رود، حریم خاص خودش را رعایت کرده است.
طلوعی در ادامه با انتقاد از عملکرد ارگان های شهرستانی و استانی متولی انهار که دارای انباشت بودجه جاری و نیروی انسانی هستند، اظهار کرد: این نهادها برای جبران بودجه جاری و پرداخت آن اقدام به فروش مصالح رود و اعطای مجوزهای پرورش ماهی در مجاور یکدیگر می کنند.
وی اضافه کرد: اعطای مجوز و برداشت های سنگین از رود در حالی انجام می شود که هیچ بررسی و مطالعه ای بر روی رودخانه و قدرت حمل رسوب و میزان برداشت از آن صورت نگرفته و یا مزارع پرورش ماهی در مجاورت هم چه آسیب هایی وارد می ‎ کند و چرا باید در فاصله 15 کیلومتر از هم دایر شوند.
*پیامدهای اعطای مجوزهای بدون نظارت در حریم رودخانه ها
این استاد دانشگاه اعطای مجوز برداشت از رود بدون نظارت و عمل نکردن پیمانکاران به قراردادها را ضربه بزرگ به ذخایر آبی رودخانه دانست و تاکید کرد: با این شیوه برداشت مصالح تمام ذخایر آبرفتی رودخانه از بین رفته و خشکسالی پیامد آن است.
کارشناس منابع آب و سازه های هیدرولیکی، گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیم را خسارت مضاعف برای ایران برشمرد و خاطرنشان کرد: آثار گرمایش زمین، وقوع سیلاب های تند و تیز بوده که دارای دبی بالا در بازه زمانی کوتاه مدت است.
وی با ذکر مثالی در توجیه روند سیل گفت: ریختن یک سطل آب در بازه زمانی یک ساعت و اختلاف آن در بازه یک ثانیه توجیه دقیق سیلاب است چرا که سیلاب ها در بازه زمانی کوتاه دبی رودها را افزایش داده و به سرعت سرازیر می شود، در نتیجه فرصت تخلیه اماکن برای مردم در پائین دست بسیار اندک است.
طلوعی در بخش دیگری از جلسه با یادآوری جنبه های آسیب و صدمات سیل که ناشی از دست بردن به حریم رودها است، اظهار کرد: در واقع این تجاوز به حریم رود است که خسارت وارد می کند ولی از لحاظ هیدرولیکی سیل منشا خیر بوده و باعث شارژ کردن منابع آبی زیرزمینی و جلوگیری از نفوذ شوری آب دریا به سفره های تحت الارضی است.

*سدهای تاخیری یکی از راه های جلوگیری از وقوع سیل
این استاد دانشگاه از برهم زدن طبیعت و تعدی به بستر سیلابی رود و همچنین کانالیزه کردن مسیر انهار به عنوان دلایل وقوع سیل نام برد و تصریح کرد: در تکنیک های توسعه منابع آبی یکی از راه های مقابله با سیلاب ایجاد سدهای تاخیری بر روی رودخانه ها است.
وی به تشریح عملکرد سدهای تاخیری پرداخت و ادامه داد: این سدها دبی بالای سیلاب را گرفته و دبی متناسب با فرودست را از خود عبور می دهند که عملکردی شبیه یک ترانسفورموتور در توزیع نیروی برق دارد و خروجی حاصل از آنها متناسب با ظرفیت پائین دست رودخانه است.
طلوعی استفاده از این تکنیک ها را نیازمند اعتبار، دانش، افراد دلسوز و متعهد و مسئولین آینده نگر عنوان و اظهار کرد: اگر موارد پیشگیری با استفاده از این تکنیک ها را رعایت کنیم هرگز خسارتی این چنین نخواهیم داشت که بعدها نتوانیم حتی آن را جبران کرده و به حالت اول برگردانیم.
وی در مورد ویژگی سازه ها و ساختمان ها گفت: برخی پل های قدیمی مانند پل چشمه‌کیله در تنکابن از انواع پل-سد بوده و به شکلی طراحی شده است که باعث استهلاک انرژی تندآب ناشی از سیل می شود.
* پل ‎ های امروزی فاقد آستانه و سازه ای خاص برای هدایت آب در مسیر درست هستند
این کارشناس منابع آب و سازه های هیدرولیکی رویکرد و نحوه ساخت پل های قدیمی را طبق اصول مهندسی با رعایت تمام شرایط رودخانه و سابقه سیلابی آن دانست و خاطرنشان کرد: عملکرد پل‌هایی نظیر چشمه کیله تنکابن به نحوی است که مانع از حرکت عرضی رودخانه می شود.
وی وجود تندآب در پائین دست پل که سازه ای برای کاهش انرژی و فشار سیل به پل و مانع از حرکت عرضی سیلاب است را نشان از اصول تکنیک های مهندسی رعایت شده در این گونه پل ها دانست و یادآورشد: چون در سازه ای قدیمی بتن ریزی و شمع برای پل وجود نداشت، مهندسین از این راهکارها برای خروج سیل و کاهش آسیب آن استفاده می کردند.
این استاد دانشگاه، پل ‎ های امروزی را فاقد آستانه و سازه ای خاص برای هدایت آب در مسیر درست دانست و تصریح کرد: این پل ها تنها با اتکا به ستون ها و فندانسیون شمع های عمیق ساخته شده و به همین دلیل است که در وقوع سیل تمرکز جریان به یک سمت هدایت شده و کنترلی بر روی سیلاب وجود ندارد.
طلوعی آب بردگی گوشواره های پل ها در سیل اخیر در غرب مازندران را ناشی از رویکرد نادرست این سازه ها برشمرد و تصریح کرد: وقتی شما برای پل سازه ای طراحی نکرده اید که بتواند مسیر سیل را کنترل و هدایت کند، بنابراین آب به سمت دیواره های حایل و گوشواره های کناری حرکت کرده و باعث تخریب پل می شود.
وی از اشتباهات خرد و ناچیز مهندسی که منجر به خسارات بزرگ می شود سخن گفت و یادآور شد: اخلاق حرفه ای، عدم تقوا و تعهد و نبود وجدان کاری برخی کارشناسان و مهندسین و بعضا خارج شدن پیمانکاران از حدود قرمزی که متخصصین تعیین می کنند می تواند خسارات جبران ناپذیری را وارد کند.
وی با بیان تفاوت رفتار یک کارشناس خارجی با یک مهندس ایرانی خاطرنشان کرد: یک متخصص خارجی براحتی ناتوانی خود را از انجام یک پروژه اعلام کرده و براحتی از اشتباهات عذرخواهی می کند اما این رفتار در اکثر ایرانیان وجود نداشته و مدیران هیچ گونه اقراری به اشتباهات خود ندارند.

* استفاده از از سیستم های هشداردهنده پیشرفته برای جلوگیری از وقوع و تلفات سیلاب
طلوعی از سیستم های هشداردهنده پیشرفته برای جلوگیری از وقوع و تلفات سیلاب خبر داد و تصریح کرد: دستگاه های اندازه گیری یا گیج هایی در سرشاخه های رود در بالادست نصب می شود که سطح آب را سنجش کرده و به محض اینکه سطح آب با روندی تسریع کننده پیش رود، سیستم هشدار آن را به مرکز اعلام کرده و در این فاصله، تمهیدات لازم برای تخلیه ساکنین صورت می گیرد.
وی با بیان اینکه دستگاه ها و وزارتخانه ها با هم در تداخل وظایف بوده و اختلاف نظر دارند به انتقاد از عملکرد آنها پرداخت و گفت: با وجود در دسترس بودن انواع امکانات فناوری اما هنوز یک نقشه مشخص کاداستر برای تعیین حدود و ثغور منابع طبیعی وجود ندارد.
*توسعه بی رویه شهری نابودی محیط زیست را در پی دارد
وی با ابراز نگرانی از روند توسعه شهری خاطرنشان کرد: با از بین رفتن برخی داشته ها به بهانه توسعه، مانند تخریب آب بندان ها که در واقع سدهای طبیعی بودند و باعث ذخیره آب و تامین سفره های زیرزمینی می شدند نابودی محیط زیست حتمی است.
این استاد دانشگاه با انتقاد از نگاه مسئولین شهری و روستایی به یک تکه زمین به عنوان تنها شرط توسعه خاطرنشان کرد: در کشورهای پیشرفته برای توسعه شهری ابتدا زیرساخت ها تکمیل شده و به صفر می رسند دوباره بر اساس آن شروع به روساخت کرده و ساختمان ها را بنا می ‎ کنند اما در کشور ما این مدل کاملا برعکس اتفاق می افتد.
طلوعی تنها چاره مشکلات را طرح آمایش سرزمین عنوان و تصریح کرد: باید این مطالعه صورت گیرد که کدام مناطق دارای چه استعدادها و چه محدودیت هایی هستند و بر اساس آن منابع را به گونه ای تقسیم کنند که ذخایر خالی نشود.
*افزایش زیرساخت برای توسعه هزینه بَر است
وی افزایش زیرساخت برای توسعه را هزینه بَر خواند و گفت: اکنون ایران ظرفیت و گنچایش 60 میلیون جمعیت را داشته و برای نگهداری از منابع طبیعی و محیط زیست که در اختیار جمعیت 80 میلیونی است باید هزینه و برنامه ریزی های اصولی شکل گیرد.
* افزایش وقوع سیل های عظیم در سال های آتی
حسین منفردی،مدیرکل پدافند غیرعامل استان مازندران نیز در این جلسه با اشاره به اینکه با تداوم گرم شدن زمین،شاهد افزایش وقوع سیل های عظیم خواهیم بود،اظهار کرد: از سال 1390تا 1394، 552 مورد سیل در کشور رخ داد این آمار حکایت از آن دارد که در هر سال 138 مورد سیل اتفاق افتاده است.
وی با بیان اینکه 60 درصد آسیب های تهدید طبیعت در وقوع سیل رخ می دهد،تصریح کرد: ایران در آسیا از بین 35 کشور سیل خیز رتبه یازدهم را دارد و پس از وقوع این پدیده قهری طبیعت بین 40 تا 180 نفر در سال خسارتی بالغ بر 5 میلیارد تومان را متحمل می شوند.
منفرد با اشاره به اینکه آمار خسارات به وجود آمده از سیل بسیار بالا است،یادآورشد: اعتباراتی که برای بهسازی در اختیار مناطق سیل خیز قرار می گیرد، تنها 70درصد می تواند جبران خسارت کند و این فرآیند اگر طولانی شود در طول سال ها بازتوانی منطقه سیل زده هزینه گزافی خواهد داشت.
* سیل آسا شدن باران ها در کشور به 250درصد است
مدیرکل پدافند غیر عامل استان مازندران با بیان اینکه طبق آمارهای دو دهه گذشته سیل آسا شدن باران ها در کشور به 250 درصد یعنی 2.5 برابر رسیده است،خاطرنشان کرد: باید با نگاهی جدی به این موضوع توجه شود و پیش از همه آموزش در اولویت قرار گیرد.
وی میزان خسارات وارده از سیل اخیر در غرب استان را بیش از 630 میلیاردتومان دانست و افزود: به دلیل عدم برنامه ریزی درست و نبود مدیریت، سیل برای ما تبدیل به یک تهدید بزرگ شده است،اگر رویکردها تغییر یابد این پدیده طبیعی می تواند یک فرصت تلقی گردد.
*آموزش مهم ترین راهکار برای کاهش خسارات در وقوع بلایای طبیعی
منفرد با اشاره به اینکه برای کاهش خسارات و تبدیل تهدید به فرصت از این پدیده باید ابتدا مناطق سیل خیز و خطرناک مشخص شود، خاطرنشان کرد: مدیریت بحران باید بر اساس اقلیم برای کاهش خسارات در وقوع سیل برنامه ریزی کند همچنین آموزش های درست و اصولی به مردم می تواند نقش موثری در این امر داشته باشد.
* در حوزه مدیریت بحران دچار ضعف های اساسی هستیم
وی با بیان اینکه در حوزه مدیریت بحران دچار ضعف های اساسی هستیم، گفت: یکی از مهم ترین عناصر مدیریت بحران بخش هواشناسی است که متاسفانه هنوز تکنولوژی روز دنیا وارد مدار ما نشده است.
مدیرکل پدافند غیر عامل استان مازندران افزود: از نگاه دیگر دولت باید قوانین و مقررات حوادث غیرمترقبه را بازنگری کند و اختیارات مدیران محلی را در این حوزه افزایش دهد.
*نقش کلیدی رسانه ها برای مقابله با سیل
منفرد با بیان اینکه آموزش مهم ترین راهکار برای مقابله با سیل است،تصریح کرد:رسانه ها نقش کلیدی در فرهنگسازی و آموزش مردم دارند و باید این امر را در اولویت برنامه های خود قرار داده تا مردم را به سمت قانون پذیری ترغیب کنند.
وی افزود: طبیعت ظرفیتی دارد که استفاده ناکارآمد از این توان منجر به وقوع پدیده های همچون سیل می شود و باید به هر طریقی مانع ادامه این روند شد.
* پیوست پدافندغیرعامل در بسیاری از پروژه های ما وجود ندارد
مدیرکل پدافند غیر عامل استان مازندران، کشور را فاقد مهندسی رودخانه ها دانست و با بیان اینکه پدافند غیر عامل یکی از اهداف پیشگیری در دنیای پیشرفته است و هیچ طرحی بدون الزام های آن وجود ندارد، یادآورشد: متاسفانه پیوست پدافند غیر عامل در بسیاری از پروژه های ما وجود ندارد.
*نبود فرهنگ اضطرار در جامعه
منفرد در بخش دیگر سخنانش سومدیریت در حوزه های بحران را ناشی از تفکربخشی نگری دانست و تصریح کرد:سلیقه ای کارکردن مدیران معضل بزرگی را در اداره جامعه به وجود آورده است.
وی عدم ثبات در مدیریت را مخل پیشبرد اهداف توسعه ای دانست و گفت: رشد بی رویه شهرها از اشراف زدگی ناشی شده و همین رشد مازاد بحران مدیریت را سخت تر خواهد کرد.
مدیرکل پدافند غیر عامل استان مازندران با اشاره به اینکه نبود تفکر تولید محور با وجود رشد مازاد جمعیت شهری سبب شده تا فرهنگ اضطرار در اولویت فرهنگسازان جایی نداشته باشد.
گزارش از نوید ساداتی و سارا ربیعی خبرنگاران ایسنا مازندران
انتهای پیام