پیام مازند - ساری - هر چند شیوع کرونا تقاضای کشت مکانیزه برنج را از حدود 50 هزار هکتار سال 98 در سال زراعی گذشته به 100هزار هکتار افزایش داد و پیش بینی می شود سال آینده نیز تا 140 هزار هکتار افزایش یابد ، اما بالا رفتن هزینه‌های بانک نشاء سبب نگرانی و گلایه کشاورزان مازندران شده است.

به گزارش ایرنا ، کشت مکانیزه برنج نیازمند در اختیار داشتن نشاء یکدست از لحاظ ارتفاع ریشه و ساقه است تا ماشین نشاکار بتواند آن را در شالیزار بکارد. عمل آوری اینگونه نشاء عمدتا در بانک های نشاء امکان پذیر است و نشایی که در خزانه گیری سنتی به دست می آید نمی تواند برای کشت مکانیزه مناسب باشد.
کشاورزان برای کشت مکانیزه باید با بانک های نشاء جهت تامین نیازشان قرارداد ببندند ولی کم بودن تعداد بانک های نشاء از یک سو و تقاضای زیاد کشاورزان به خاطر دغدغه کرونا و احتمال کمبود کارگر نشاکار و یا افزایش دستمزدشان سبب شده است تا امسال بانک های نشاء خارج از مصوبه قانونی مراجع رسمی قیمت تعیین کنند که برخی مواقع تا 100 درصد بیشتر از نرخ مصوب است.
در کشت مکانیزه صفر تا صد انجام کار طی قرارداد با صاحبان بانک نشاء است ، یعنی کشاورز فقط اقدام به شخم و شیار و آماده سازی زمین خود می کند و فرایند خرانه گیری ، عمل آوری بوته نشاء و کاشت آن بر عهده بانک نشاء است.
شالیکاران مازندران که از قبل نگران افزایش قیمت نهاده ها و چگونگی تامین نقدینگی برای تامین آنها بودند ، امسال قبل از رسیدن به موعد بروز این نگرانی ، با افزایش قیمت تامین نشاء برای کشت مکانیزه مواجه و شوکه شده اند.
در نشا کاری سنتی کشاورزان مناطق مختلف مازندران معمولا از اواخر اسفند تا اواخر فروردین سال بعد عملیات خزانه گیری برای عمل آوری نشاء را انجام می دهند و پس از 40 تا 45 روز مراقبت، بوته را برای کشت به زمین اصلی منتقل می کنند. در این روش هر کشاورز برای کاشتن نشاء در هر هکتار شالیزار باید دستکم 15 کارگر ماهر به کار بگیرد ، اما در کشت مکانیزه این فرایند به صورت یکجا در بازه زمانی کمتر از 22 تا 25 روز توسط یک نفر به عنوان طرف قرارداد بانک نشاء صورت می گیرد.

تکاپو برای قرارداد مناسب‌تر
بررسی های میدانی خبرنگار ایرنا نشان می دهد طی هفته های اخیر کشاورزان بشدت در تکاپوی عقد قرارداد با بانک نشاء بوده اند و همچنان نیز این تلاش برای یافتن بانک نشایی که قیمت مناسب تری پیشنهاد دهد ادامه دارد ولی واقعیت این است که مبلغ قراردادی که بانک های نشاء امسال برای عمل آوری بوته و کاشتن آنها در شالیزار با ماشین مخصوص پیشنهاد می دهند برخی مواقع سه برابر سال گذشته است.
گذشته از دغدغه کرونا و کمبود نیروی انسانی ، همزمانی فصل نشاء با ماه مبارک رمضان هم سبب شده است تا قدرت چانه زنی کشاورزان با بانک های نشاء بشدت کاهش یابد. در کنار این وضعیت ورود نسل جوان به کشاورزی مازندران را هم باید اضافه کرد که حاضر نیستند به صورت سنتی کشت و کار برنج را انجام دهند و به هر قیمتی به دنبال عقد قرارداد جهت تامین نشاء و کشت مکانیزه این محصول هستند.
نشاءکاری به صورت سنتی و دستی ، پرمشقت ترین کار برنج کاری است. کارگران باید با زانو داخل گل و لای شالیزاری کاشت نشاء را انجام بدهند و به همین خاطر هم گران ترین نرخ دستمزد بخش برنجکاری به نشاء کاری اختصاص دارد. همزمان شدن فصل نشاء با ماه مبارک رمضان آن هم در دوره ای که دغدغه شیوع کرونا وجود دارد به نقطه ضعف جدی کشاورزان برنجکار مازندران در چانه زنی با بانک های نشاء تبدیل شده است.
اگرچه بررسی های کارشناسان کشاورزی مازندران نشان می دهد که کشت بوته شالی تهیه شده در بانک نشاء و انجام نشاءکاری با دستگاه نشاء هزینه کشت برنج را تا 50 درصد کاهش می دهد ، ولی مبلغی که این روزها بانک های نشاء طلب می کنند این مزیت را بشدت تحت تاثیر قرار داده است. مراجعه پرتعداد کشاورزان به بانک های نشاء برای عقد قرارداد هم مزید بر علت شده است تا آنها با خیال راحت مصوبه قانونی تعیین نرخ را نادیده بگیرند.
سوابق قراردادهای سال گذشته نشان می دهد که بانک های نشاء برای تامین بوته و نشاء یک هکتار شالیزار چیزی حدود چهار میلیون تومان با برنجکاران قرار داد بسته بودند و تنها در ماه فروردین امسال که شیوع کرونا تشدید شده بود برخی قرارداد پنج میلیون تومانی را هم تجربه کردند ، اما امسال هم اکنون بانک های نشاء قیمت هشت میلیون تومان تا 10 میلیون تومان را پیشنهاد می دهند و حاضر به کوتاه آمدن از این مبالغ نیستند.
شیوع کرونا در مازندران 29 بهمن ماه سال گذشته با شناسایی 2 بیمار مشکوک در بابل شروع شده بود ، زمانی که کشاورزان شالیکار تازه کار خزانه گیری را برای عمل آوری نشاء شروع کرده بودند. جدی شدن شیوع کووید 19 در ماه اسفند سبب شد تا شالیکاران ناگهان به صورت گسترده ای به سمت کشت مکانیزه گرایش پیدا کنند به گونه ای که سطح کشت مکانیزه از 50 هزار هکتار در سال 98 ناگهان به یکصد هزار هکتار در پایان فصل کشت سال 99 افزایش یابد. 
روی آوری کشاورزان به کشت مکانیزه برنج تنها به خاطر دغدغه کرونا نبود ، بلکه محدودیت هایی که این ویروس بر استان تحمیل کرده بود سبب شد تا ورود کارگران غیربومی از استان های همجوار ممنوع شود و کشاورزان برای این که فصل کشت را از دست ندهند مجبور شدند به کشت مکانیزه روی بیاورند. البته دولت هم در این مرحله به کمک کشاورزان آمد و با پرداخت تسهیلات ارزان قیمت مکانیزاسیون 300 دستگاه نشاء کار جدید را وارد ناوگان کشاورزی استان کرد.
امسال هم پیش بینی می شود 140 هزار هکتار از 220 هزار هکتار شالیزاری مازندران به روش مکانیزه زیر کشت برود.

کمبود بانک نشاء
کشت برنج با دستگاه و استفاده از نشاء عمل آمده در بانک نشاء در مازندران یک دهه قدمت دارد. نخستین بانک نشاء و خدمات مکانیزاسیون برنج کشور سال 89 در روستای « چوکلا » شهرستان ساری در فروردین سال 89 به بهره برداری رسید ، ولی طبق آمار رسمی سازمان جهاد کشاورزی مازندران در حال حاضر 196 واحد بانک نشاء در استان فعال است.
بانک های نشای فعال مازندران با ظرفیت تولید بوته برای کت مکانیزه در سطح 30 هکتاری ، 50 هکتاری و 100 هکتاری فعالیت دارند. بر اساس آمار جهاد کشاورزی مازندران 196 بانک نشاء استان در سه مرحله می توانند عمل آوری نشاء را انجام دهند ، یعنی سالانه این تعداد بانک نشا بوته حدود 30تا 35 هزار هکتار شالیزاری را تولید و با دستگاه نشاکاری می کنند. اگر چه این آمار و ارقام در مقایسه با وجود 230 هزار هکتار زمین شالیزاری کم است ، اما بسیاری از کشاورزان عمل آوری بوته مخصوص دستگاه نشاء را در خارج از بانک نشاء نیز انجام می دهد ، کاری که با ریسک بالایی همراه است و به همین دلیل هم برنجکاران ترجیح می دهند تا برای عقد قرارداد با بانک های نشاء با یکدیگر رقابت کنند.
بیشترین هزینه در کشت برنج مربوط به هزینه کارگری است و شالیکاران هر ساله به دلیل کمبود کارگر نشاء کار با افزایش چشمگیر مزد نشاءکاران مواجه می شوند ، درحالی که در صورت وجود بوته مخصوص نشاءکاری با دستگاه می توان در یک روز تا سه هکتار نشاءکاری کرد که با کار 45 نشاء کار ماهر برابر می کند.
بر اساس بررسی های صورت گرفته در فصل شالیکاری گذشته کشاورزان مازندران علاوه بر تحمل هزینه خزانه گیری و مراقبت 45روزه از آن که همواره با خطر خشکیدن و پوسیدن همراه بوده است ، بابت هر کارگر نشاء کار روزانه 180 تا 220 هزار تومان دستمزد پرداخت کردند.با توجه به این که برای نشاء هر هکتار شالیزاری به 15 کارگر نیاز است ، کشاورز برنجکار پارسال در مرحله کاشت حدود 40 میلیون ریال دستمزد کارگری پرداخت کرد. علاوه بر این هزینه تامین صبحانه ،ناهار و عصرانه کارگران نیز بر عهده کشاورز بود. همین حساب و کتاب هم باعث شد تا امسال استقبال برای بستن قرارداد با بانک های نشاء چند برابر سال گذشته شود که نتیجه آن افزایش خودسرانه نرخ توسط متصدیان بانک های نشاء بوده است.

بی اعتنایی به مصوبه دستگاه‌های متولی
نرخ خدمات بخش کشاورزی در مازندران هر ساله در نشست مشترک مسئولان دستگاه های مختلف و نمایندگان ذینفعان تعیین و ابلاغ می شود. تعیین نرخ تنها شامل نهاده های کشاورزی نمی شود بلکه نرخ شخم و شیار ، کرایه تراکتور و کمباین و سایر خدمات را بجز دستمزد کارگری در بر می گیرد. بر همین اساس هم امسال نشست مشترک مسئولان اداره برنج ، مکانیزاسیون و سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران با اعضای نظام صنفی بانک نشاء ، قیمت نهایی برای هر هکتار نشاء کاری با دستگاه حدود 6 میلیون تومان تعیین و ابلاغ شده است ، اما بررسی های خبرنگار ایرنا نشان می دهد که صاحبان بانک نشاء اعتباری برای این مصوبه ابلاغی ندارند و با نرخ های متفاوتی با کشاورزان قرارداد می بنندند.
مالک یک بانک نشاء در شهرستان بابل به استقبال کشاورزان برای انجام نشاء مکانیزه برای سال زراعی جاری اشاره کرد و در مورد مبلغ قرارداد توضیح داد : قرارداد هشت تا 10 میلیون تومانی اصلا ربطی به افزایش تقاضا ندارد ، بلکه فقط به دلیل افزایش هزینه های نهاده ها و امکانات مورد نیاز برای عمل آوری بوته و قطعات دستگاه های نشاءکاری است.
عبدالله حسنی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اظهار این که قیمت دستگاه نشاءکار بسیار بالا رفته و قطعات تعویضی وارداتی آن اگر پیدا شود ، تا پنج برابر سال قبل قیمت دارد، افزود : برای هر هکتار نشاء مکانیزه به 250 تا 270 سینی مخصوص نشا نیاز است که قیمت آن از حدود سه هزار تومان قبل ، امسال به 12 هزار تومان و قیمت هر کیلو پلاستیک برای پوشش بوته نشاء از 12 هزار تومان به 28تا 30 هزار تومان رسیده است.
وی ادامه داد : نرخی که با حضور نماینده نظام صنفی بانک نشاء و مسئولان سازمان جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت مازندران اعلام شده است ، اصلا کارشناسی نیست . امروز قرارداد 10 تا 12میلیون تومانی نیز ممکن است با خطر عدم انجام تعهدات در بانک های نشاء مواجه شود ، چرا که اگر قطعه ای از دستگاه نشاء کار بویژه سوزن آن خراب شود ، اگر این قطعه وارداتی در داخل کشور پیدا شود ، باید تا پنج برابر قیمت سال قبل خریداری کنیم.
حسینی گفت : البته به طوریقین هزینه تولید برنج سال زراعی جاری بسیار بالا می رود و انتظار داریم تا کشاورزان بتوانند با قیمت مناسب محصولشان را بفروشند ، اما باید بپذیریم که هزینه های قطعات دستگاه های نشاء کار که وارداتی است ، کمیاب و گران قیمت هستند.
وی افزود : به نظر من مبلغ قرار داد 10 میلیون تومان برای یک هکتار نشاء با دستگاه اصلا رقم بالایی نیست ، چرا که کشاورز اصلا دغدغه خزانه گیری و عمل آوری بوته نشاء را ندارد و با خیال آسوده و با پوشیدن کت و شلوار فقط نظاره گر انجام نشاء کاری زمین خودش است.
او نشاء نشاکاری مکانیزه را به عنوان یک امر لازم و مهم برای حفظ زمین های شالیزاری توصیف کرد و گفت : نشاء با دست سخت ترین مرحله برنجکاری است و بیشتر کشاورزانی که امروز با بانک نشاء قرارداد منعقد می کنند ، جوانان هستند که اصلا حاضر به کشت سنتی نیستند.
این مالک بانک نشاء در عین حال گفت : اگر مشکلات تحریم حل و فصل شود، با توجه به مزایای بسیار زیاد کشت مکانیره برنج ، همه کشاورزان به این روش سوق داده می شوند. 

اختلاف نظر خانوادگی
اگر چه سرعت گسترش کشت مکانیزه برنج را در درجه اول باید ناشی از دغدغه کرونا دانست ، ولی نقش کشاورز زادگانی را که قرار است شغل پدرانشان را ادامه دهند ، نباید نادیده گرفت و به همین دلیل هم بسیاری از قراردادهایی که تاکنون با نرخ بالا با بانک های نشاء منعقد شده به امضای کشاورزانی رسیده که جوان هستند و دیگر کشت سنتی را نمی پسندند و معتقدند که زمانه نشاء دستی شالیزار به پایان رسیده و دیگر نباید مشقت نشاء برنج ادامه یابد.
آنها معتقدند که کشاورزی مازندران اگر بخواهد نسل جوان را به خود جذب کند ، باید تن به مکانیزاسیون بدهد ولی مهم ترین مانعی که در برابرشان وجود دارد ، اختلاف نظرشان با افراد مسن خانواده اعم از پدر ، پدربزرگ یا برادر بزرگتر است است. نسل قدیم اگر نگوییم دلبسته کشت و کار سنتی برنج هستند ، ولی دغدغه سودآوری و تامین معاش خانواده را دارند و بر خلاف جوانان ، کشاورزی شغل دومشان محسوب نمی شود.
یک کشاورز جوان بابلی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اظهار این که امروزه کشاورزی مکانیزه لازمه کار است و نمی توان سنتی کار کرد ، گفت: خزانه گیری مهم ترین مرحله از کشت و کار است و اگر بوته شالی سالم تولید شود، دغدغه ای برای تولید نخواهیم داشت. 
سیف الله لاسمی با بیان این که خزانه گیری در بانک نشاء و نشاکاری با دستگاه مزیت های زیادی دارد که اصلا قابل مقایسه با روش سنتی نیست، افزود : اگر بتوانیم شرکت های تعاونی برنجکاری را در بین کشاورزان هر روستا راه اندازی کنیم ، به طور یقین هزینه تولید نیز کاهش می یابد.
وی ادامه داد : هزینه گزاف همراه با مخاطرات جدی آب و هوایی و آفات ، خزانه گیری به روش سنتی را بشدت تهدید می کند و در واقع بیشترین استرس از این ناحیه به کشاورز وارد می شود. از طرفی هم باید بیشترین رقم را برای دستمزد نشاءکاری پرداخت کرد در حالی که در نهایت زمین هم بدرستی نشاء کاری نمی شود.
لاسمی توضیح داد : در سال های اخیر به دلیل کمبود کارگر و این که دستمزد ها بالا رفته ، افراد غیرحرفه ای وارد نشاء کاری شدند و مشکلات و مخاطرات این بخش از کار برنج کاری را دو چندان کرده اند از جمله این که چون وارد کار نیستند ، نمی توانند بوته را بخوبی به گل بنشانند. قادر به رعایت فاصله بوته ها نیستند و بخشی از زحماتی که برای عمل آوری بوته کشیده می شود ، هدر می رود یعنی یا زمین خوب نشاء نمی شود و یا بوته کم می آورند و بخشی از زمین بی نشاء می ماند در حالی که در نشاءکاری با دستگاه دیگر این مشکلات وجود ندارد. ماشین نشاء کاری بر اساس برنامه ای که به آن داده می شود نشاء را پخش می کند و همه جای زمین یکسان زیر کشت می رود.
وی با اظهار این که رسم و سوم قدیمی کشت و کار در مازندران تغییر کرده است ، افزود : در سال های گذشته ما شاهد رسم " کایر " یا همان همکاری و انجام کار بدون مزد کشاورزان یک روستا و یا یک محدوده در زمین یکدیگر بودیم . کایر یک سنت حسنه بود که سبب می شد تا نشاء کاری به درستی انجام شود و کمبود کارگر احساس نشود ولی امروز این سنت به دلایل مختلف از بین رفته است و حتی کارگران بومی نیز در روستاها حاضر به نشاء کاری در قبال دریافت مزد نیستند.
این کشاورز جوان در عین حال مبلغ قرارداد بانک نشاء را در سال زراعی جاری بالا توصیف کرد و گفت : اگر چه با همه گرانی امسال قرارداد بستم ولی امیدوارم قیمت برنج امسال بر اساس هزینه تولید به فروش برسد.
لاسمی یکی از مشکلات کشت مکانیزه برنج در مازندران را کوچک بودن قطعات شالیزاری ها عنوان کرد و افزود : اگر طرح تجیهز و یکپارچه سازی زمین های شالیزاری در همه مناطق استان گسترش بیابد ، نشاء کاری مکانیزه راحت و بدون مشکلات عملیاتی می شود ، چرا که یکی از دلایل افزایش قیمت بانک نشاء ، قطعات کوچک زمین است و آنها همین موضوع را بهانه ای برای افزایش قیمت ها قرار می دهند ضمن این که کوچک بودن زمین ها سبب می شود تا بین کشاورزان هم رقابت ایجاد شود که باعث سواستفاده بانک های نشاء می شود.
سرانه زمین های شالیزاری در مازندران هفت هزار مترمربع است و بیش از 350 هزار برنجکار در 220 هزارهکتار زمین به عنوان بهره بردار امرار معاش می کنند.
یک برنجکار قائمشهر هم با انتقاد از افزایش خودسرانه قیمت نشاء مکانیزه از سوی بانک های نشاء ، گفت: صاحبان بانک نشا یکباره قیمت را تا سه برابر افزایش دادن. نقدینگی 10 تا 12میلیون تومان رقمی بالا برای کشاورزان محسوب می شود.
محمدرضا محمودی با اظهار این که کمبود کارگر در فصل نشاء کاری سال جاری دغدغه جدی کشاورزان شده است، توضیح داد : موفقیت کشاورزان در عمل آوری بوته زیر پوشش نایلون بالا رفته و در واقع با تجربیاتی که به دست آمد ، خطر به حداقل رسیده است ، اما کمبود کارگر و ورود نشاکاران غیر حرفه ای که بیشترین دستمزد را نیز دریافت می کنند، کشاورازن را نگران و با مشکل مواجه کرده است.
وی کشت مکانیز برنج را نیز ضروری دانست و ادامه داد : الان بین من و فرزندام در عقد قرارداد با بانک نشاء اختلاف نظر وجود دارد ، البته من موافق نشاء کاری با دستگاه هستم اما اختلاف هزینه بین نشا کاری سنتی و با دستگاه بسیار زیاد است.
این کشاورز قائمشهری توضیح داد: سال گذشته با حدود چهار میلیون تومان یک هکتار زمین را نشاکاری کردم ، امسال نیز به رغم افزایش قیمت نهاده ها می توانیم نهایتا تا هفت میلیون تومان نشاکاری را انجام بدهیم ، این که مبلغ قرارداد بانک نشاء به بیش از 10 میلیون تومان افزایش بیابد ، بی انصافی است.
وی گفت: نسل امروز حاضر به نشاءکاری با دستمزد بالای بانک نشاء هم است . این موضوع دغدغه جدی برای کشاورزان است به همین دلیل با استقبال کشاورز ، مبلغ قرارداد بانک نشاء نیز بی رویه بالا رفته است.

خلاف مصوبه
رئیس اداره برنج جهاد کشاورزی مازندران با اظهار این که بانک نشاء بدون توجه به تغییرات آب و هوایی وبدون دغدغه بوته شالی را برای نشاکاری با دستگاه تهیه و تولید می کند، گفت : به دلیل گسترش کشت دوم برنج و ضرورت خزانه گیری زودهنگام ، بانک های نشاء با استقبال قرارداد تولید بوته نشاء مواجه هستند. 
علی محمد رمضانی با بیان این که تداوم شیوع ویروس کرونا استقبال کشاورزان به قرارداد با بانک نشاء را دوچندان کرده است، در عین حال توضیح داد: مبلغ قرارداد برای هر هکتار حداکثر 6میلیون تومان است که البته بذر مورد نیاز و هزیمه حمل و نقل از محل بانک نشاء تا سر زمین بر عهده کشاورز است.
وی با ذکر این نکته که اگر کشاورزی با قرارداد بیش از این مبلغ از سوی بانک نشاء مواجه شده است می تواند به مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان اعلام کند، تصریح کرد: این مبلغ قرارداد کارشناسی شده و با امضاء اعضای نمایندگان اتحادیه و امور صنفی بانک نشاء همه شهرستان ها رسیده است.
رمضانی با بیان این که سال گذشته حدود یکصد هکتار از شالیزارهای استان به شیوه مکانیزه نشاء شده است که نسبت به سال 98 افزایش 100 درصدی داشت ، گفت : پیش بینی امسال 130 هزار هکتار است که به نسبت سطح قابل توجهی را تشکیل می دهد.
وی توضیح داد : تداوم و گسترش شیوع ویروس کرونا سبب شد تا بانک نشاء در استان به 196 واحد در سال زراعی جاری افزایش یابد و از طرفی با حمایت دولت تدبیر و امید طی سال جاری با پرداخت تسهیلات حدود 450 دستگاه نشاء کار جدید وارد کشاورزی استان شده است.
رئیس اداره برنج جهاد کشاورزی مازندران با بیان اینکه در زمینه کشت مکانیزه امسال سه هزار و 650 دستگاه نشاءکار فعال شده ، افزود :در کشت مکانیزه به کارگیری کارگر صفر شده و دخالت مالک زمین نیز به حداقل می رسد.
وی با بیان این که در حال حاضر حدود 60 هزار هکتار از زمین های شالیزاری استان شخم و شیار و آب تخت شده است، گفت: بسیاری از کشاورزان که قصد کشت مکانیزه برنج را دارند در حال عقد قرارداد با بانک نشا هستند.
رمضانی ضمن تایید نگراین برخی از کشاورزان نسبت به بالا رفتن قیمت مبلغ قرارداد بانک نشاء ، گفت: طبق بررسی های هزینه تولید یک کیلو برنج طارم محلی که تا 80 درصد رقم کشت شده در سال زراعی گذشته بوده است ، حدود 22هزار تومان بود که کشاورز آن را با کمترین سود یعنی 25 تا 26هزار تومان فروخت.
وی افزود : از آن جایی که دولت بیشترین حمایت را در ساخت و راه انداری واحدهای بانک نشاء انجام داده است و حتی نسبت به باز پرداخت تسیهلات مشوق هایی را اعمال کرده است ، توقع داریم با کشاورزان در عقد قرارداد ابلاغی و با کمبود نقدینگی آنان همکاری و مشارکت کنند.
استان مازندران بنابر آمارهای رسمی 230 هزار هکتار اراضی شالیزاری دارد که به طور متوسط حدود یک میلیون تن محصول از ان برداشت می شود.
برچسب‌ها
وزارت جهاد کشاورزی ویروس کرونا ساری مازندران برنج قائم شهر بابل