بزرگنمايي:
پیام مازند- ساخت و ساز دلبخواهی با هر طرح و معماری در هر نقطه ای از روستاهای
مازندران اگر چه مشکل جدیدی نیست ، ولی برای بسیاری از روستاهای ییلاقی نه
تنها هویت سوز است بلکه اندک فرصت باقی مانده کار و تولید کشاورزی را هم به
محاق می برد.
گذشته از این ، بخشی از این روستاها به خاطر بافت سنتی و اصیل دست
نخورده ای که دارند ، بیش از سایر مناطق در معرض هجوم ساخت و سازهای
ناهمگون و هویت سوز قرار دارند ؛ مانند آنچه که این روزها در روستای «
جواهر ده » شهرستان رامسر در جریان است.
هجوم معماری های بیگانه و تقلیدی ، روستای ییلاقی جواهرده رامسر را در
مسیری قرار داده است که که کارشناسان ادامه این وضعیت را ضربه مهلک به
توسعه پایدار این منطقه دانسته و نبود طرحی برای هدایت و کنترل این وضعیت
را تهدیدی جدی برای اقتصاد گردشکری و توسعه پایدار آن ارزیابی می کنند.
ساکنان بومی و اصیل روستا هر روز که چشمشان به ساخت و سازهای ناهمگون می
افتد ، آه از نهادشان بر می آید. هجوم سبک های معماری بیگانه و تقلیدی به
این منطقه کوهستانی و خوش نشین را در وضعیتی قرار داده که می توان تلخی
عبارت « روستایی باقی نمانده » را با همه وجود احساس کرد. ساخت و سازهای
انجام شده در سال های اخیر بدون رعایت هرگونه ضوابط منطبق بر منطقه و بافت
باارزش تاریخی آن ، همچون وصله ای ناجور چهره این منطقه ییلاقی را چنان
زخمی کرده است که بزودی چیزی از بافت سنتی و نوستالژیک آن باقی نخواهد
ماند.
بافت باارزش ثبت شده
جواهرده ، روستایی است که بخشی از بافت سکونتگاهی آن به عنوان بافت
باارزش تاریخی ثبت میراث فرهنگی شده است. این روستا از نظر ویژگی های طبیعی
و جغرافیایی از سه طرف در محاصره کوه است و در ارتفاع تقریبی 2 هزار متری
از سطح دریا قرار دارد. در هم تنیدگی اش با محیط کوهستانی و وجود آبشارهای
زیبا این منطقه را در موقعیتی قرار داده است که از آن به عنوان قلب تپنده
گردشگری رامسر یاد می شود.
کمتر مسافر و گردشگری است که به رامسر بیاید و نخواهد لذت گذر از یک
مسیر جنگلی را برای آنکه لحظاتی در این منطقه سپری کند، از دست بدهد. افزون
بر این کمتر شهروند رامسری هم پیدا می شود که برنامه ریزی و دورهمی آخر
هفته اش به جواهرده ختم نشود. حالا ، اما غمگینانه همه به نظاره نشسته اند
تا برخی با ساخت و سازهای ناهمگون در لوای جذابیت های طبیعی و حال و هوای
خوش جواهرده ، بافت باارزش تاریخی و فرهنگی این روستا را از بین ببرند.
نمایی از طبیعت و معماری جواهرده
خداحافظی با معماری کهن
تجسم خانه های کاهگلی، بام هایی که از چهار طرف شیب داشتند تا در برابر
باد و برف و بوران مقاوم باشند، پنجره هایی کوچک که اغلب با پشت پنجره ای
هایی چوبی و آفتاب سوخته تمام زمستان در برابر باد و باران ایستادگی کنند،
همنشینی کاه و گل و سنگ و معماری هایی که پشت پیاده سازی تمام اجزای آن
فکری بوده تا در این اقلیم سرد در تماشایی ترین شکل ممکن سال ها پابرجا
باشند، دیگر وجود ندارند.
به طور دقیق ، ویژگی های معماری بومی جواهرده به گونه ای بود که از
"سنگ" برای ساخت بخش تحتانی بنا، کرسی، پایه ها و کرسی چینی دیوار های طبقه
همکف استفاده می شد. اسکلت و چارچوب درب و پنجره ها از چوب بود و برای
ملات بین سنگ ها و اندود کردن آن هم از نوعی ملات مخصوص استفاه می شد که
ترکیبی از گل و فضولات گاو و کاه بود.
بخش جذاب این سبک از معماری محاسبه مقاومت بنا در برابر زلزله و انواع
دیگر آسیب ها بود، به این صورت که در طبقه همکف، دیوار های سنگی با
استفاده از سنگ هایی که از اطراف روستا جمع آوری می شد ، به صورت سنگچین با
ملات گل به ارتفاع حدود یک متر اجرا می شد. در ادامه برای دیوارها از بافت
سرشاخه درختان در لا به لای تیرهای عمودی استفاده می شد که به این سبک از
ساخت « شموشه » می گفتند و در نهایت با ملات کاهگل و در ادامه با ملات گچ
روی آن پوشانده می شد.
کف فضاها، سقف و قسمت فوقانی نیز از چوب و شاخه های درخت ساخته می شد که
به صورت کام و زبانه به هم متصل می شدند. این نوع اتصالات بنا را در مقابل
زلزله مقاوم می کرد.
با وصف تمام این زیبایی ها و درایت در معماری کهن، طی سال های گذشته
کمتر اثری از این تلاش حرفه ای معماری برای حفظ اصالت و هویت بومی در این
مناطق به چشم می خورد، چرا که ساخت و سازهای چند سال اخیر بویژه پس از باز
شدن پای غیر بومیان باعث شد سیمای ییلاقی و روستایی متفاوت از آنچه که هویت
این فضاها بوده است شکل بگیرد ، به طوری در سال های اخیر تقریبا تمام خانه
ها به سبک ویلایی و با مصالح معمول شهری در کنار خانه های سنتی و اصیل
ساخته شده است تا دهن کجی تمام عیار به نادیده گرفتن ثبت بافت باارزشی باشد
که قرار بود با ارزش باقی بماند.
نگرانی اکنون این است که آن بخش از معماری سنتی و سازه های بر جای مانده
از گذشته نیز به جبر این روزگار و در پی ساخت و سازهای جدید و یا بهسازی
های غیر اصولی تبدیل به تلی از خاک شود، تا ستون و سیمان و معماری های
نامتجانس و غریبه جایگزین اصالتشان شود.
نمایی از طرح بافت با ارزش و بهسازی شده جواهرده
فاتحه‌ای برای توسعه پایدار روستا
وضعیت در جواهرده به جایی رسیده است که کارشناسان آن را ضربه ای مهلک به
توسعه پایدار و کاهش درآمد روستاییان عنوان می کنند، چرا که حفظ معماری
بومی، فرهنگ و آداب و رسوم روستایی علاوه بر اینکه حال خوب و تجربه ای
متفاوت را برای همگان فراهم می کرد، موجب شکل گیری گردشگری بومی و فرهنگی
نیز می شد ؛ وضعیتی که حالا دیگر باید در تحقق آن تردید کرد.
کارشناسان معتقدند ، حفظ این بافت های منحصر بفرد در عین حال که جاذبه
های مختص به خود را ایجاد می کنند ، پیش نیاز توسعه گردشگری نیز به شمار می
روند؛ یعنی منبع درآمدی پایدار برای اهالی روستا محسوب می شوند ، اما در
صورتی معماری به عنوان جاذبه گردشگری در جهت توسعه پایدار رفتار می کند که
به روح و کالبد روستاها خدشه ای وارد نشود.
نمونه عینی و موفق این ادعا روستاهای ماسوله و ابیانه هستند که به واسطه
حفظ معماری سنتی آوازه جهانی یافتند، و یا تلاش ها برای ثبت جهانی
اورامانات کردستان که آن هم به واسطه حفظ معماری کهن رقم خورد. همه این
موارد گواه آن است که حفظ میراث تا چه اندازه بر ترسیم چشم اندازهای توسعه
پایدار روستاها و روانه ساختن منابع درآمدی موثر است، از همین رو مردم
مناطق مرکزی ایران نظیر کاشان و یزد و اصفهان نیز با تکیه بر همین پشتوانه
میراثی ، راه بازگشت به هویت خود را آغاز کردند و مدت زمانی است که سبک
معماری بومی را برگزیدند.
بهسازی های غیر اصولی و سازه های متضاد با معماری سنتی در دل جواهرده
آنچه البته به جایی نرسد ...
این تغییرات ناخوشایند در حالی بدون توقف در جواهرده و دیگر روستاهای
ییلاقی مازندران با داشتن بافت های باارزش تاریخی و فرهنگی ادامه دارد، که
بومیان این روستاها نیز نسبت به روند ساخت و سازها و قوانینی که این وضعیت
را تقویت می کند معترض هستند. در همین ارتباط یک شهروند رامسری که در ییلاق
جواهرده خانه دوم دارد، ضوابط ساخت و ساز بر مبنای طرح هادی روستایی را
عاملی در جهت دگرگونی منفی معماری بومی می داند.
علی کاکویی به خبرنگار ایرنا می گوید: این ضوابط ساخت و ساز در مناطق
روستاییی خود عاملی در جهت تخریب چهره روستا شده است ، به عنوان مثال در
گذشته هم در این منطقه واحدهای تجاری کنار خیابان احداث می شد، اما نه آن
طور که آسیبی به نما و منظر بافت سنتی روستا وارد شود.
وی افزود : این در حالی است که امروزه بر اساس ضوابط طرح هادی روستایی
مجوز دو طبقه و یا سه طبقه روی پیلوت در بر اصلی خیابان داده می شود،
شرایطی که باعث شده هم ساخت و ساز از شکل سنتی خارج شود و هم به دلیل مرتفع
سازی که برای صرفه اقتصادی است ، گردشگران و مردم، منظره کوه و جنگل را در
این منطقه از دست بدهند، وضعیتی که در کوتاه مدت سود اقتصادی برای مالک
دارد اما در بلند مدت چیزی جز نابودی روستا نیست.
کاکویی ادامه داد: علاوه بر این در چند سال اخیر دهیاری ها با تکیه بر
ضوابط طرح هادی روستایی کوچه ها و برخی معابر را تعریض کردند، اقدامی که
خود مصداق بارز تغییر بافت سنتی روستا است، چرا که هم کوچه ها از حالت
سنتی و به جا مانده گذشته را تغییر کرد و از سوی دیگر همین تغییرات زمینه
ای می شود که در آینده ضوابط ساخت خانه های چند طبقه نیز در طرح های هادی
روستایی دیده شود.
یک شهروند دیگر رامسری که در حال اخذ مجوز برای ساخت خانه در ییلاق
جواهرده بود ، در پاسخ به این پرسش خبرنگار ایرنا که چرا تمایلی برای ساخت
خانه به شکل سنتی ندارد ، می گوید: حرف زدن در مورد معماری بومی و روستایی
قشنگ است ، اما شما در شرایطی از احیای بافت سنتی صحبت می کنید که برای
عمل به آن جز حرف های زیبا و شعار هیچ چیز در اختیار ندارید.
رجبعلی که خواست نام خانوادگیش در گزارش ذکر نشود ، افزود: به عقیده من
دهیاری ها چنانچه فارغ از شعار تمایل به حفظ معماری روستایی دارند، می
بایست برای این کار طرح تهیه کنند و برای طرح مصوبه استانی هم اخذ کنند، تا
کسی امکان اینکه خلاف آن را اجرا کند ، نداشته باشد.
وی توضیح داد: معتقدم دهیاری می تواند با تشکیل یک تیم اجرایی و امضای
قرار داد با مالک تمام مراحل کار را انجام دهد، و چنانچه مالک تمایلی نداشت
که تیم اجرایی دهیاری این اقدامات را انجام دهد، از ابتدا تا انتهای ساخت
نظارت وجود داشته باشد و برای ساخت تک تک خانه ها طرحی ارایه دهد.
این شهروند رامسری گفت : قطعا چنانچه چند بنا با سبک بومی و در نهایت
زیبایی اجرا شود، با اقبال عمومی مواجه خواهد شد و مردم نیز این سبک را
دنبال می کنند.
نمایی از ساخت و سازهای روستای سلمل در جواهرده
روحیه منفعت طلبی و آسیب روستاها
در این میان نگاهی به تغییر چهره روستاها نشان می دهد که فارغ از نبود
قوانین الزام آور، تمایل مردم به پیروی از سبک های مدرن و یا تقلید از
معماری اقلیم های دیگر در شکل گیری چنین روندی بی تاثیر نبوده و شاید به
دلیل نبود قوانین الزام آور ، تمایل مردم به این سبک ، سنگین تر شده است.
یک پژوهشگر علوم اجتماعی این تمایل مردمی به تبعیت از سبک های بیگانه را
ناشی از تغییرات اجتماعی می داند و معتقد است از آنجایی که پدیده های
اجتماعی چند علتی هستند نمی توان در مقابل این تغییرات مقاومت کرد بلکه
نیاز است با برنامه ریزی کنترل و هدایت شوند.
عیسی خاتمی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به این نکته اشاره می کند که
حاکمیت "تقدم منافع فردی بر منافع جمعی" در جامعه امروز، از دیگر
مواردی است که در شکل گیری چنین وضعیتی نقش دارد، به معنای دیگر همه
ایرانی ها و رامسری ها به میراث نیاکان علاقه مند هستند، اما کمتر کسی حاضر
است که در این زمینه هزینه ای پرداخت کند. در واقع کسی حاضر نیست برای حفظ
میراث ، خانه قدیمی خود را بهسازی کند، بلکه ترجیح می دهند با نگاه به
منافع اقتصادی جای آن سازه های بزرگتر و با سبکی دیگر بسازد.
مدیر موزه مردم شناسی رامسر می گوید: درواقع رفتار جامعه گویای آن است
که علاقه مند به حفظ میراث هستند، اما به شرطی که از طرف دیگران باشد،
بنابراین این روحیه، روحیه ای نیست که شما تصور کنید بتوان با تکیه بر آن
منطقه ای ماننده جواهرده و یا روستاهایی ییلاقی دیگر را آن طور که در ذهن
می پرورانید ، احیا کنید.
این مدرس مردم شناسی با اشاره به اینکه ادامه این وضعیت در آینده نزدیک
جواهرده را به یک شهری با آب و هوای سرد با چهره ای ناهنجار تبدیل می کند ،
گفت : با این وجود دولت می تواند برای ساماندهی این وضعیت مقررات سخت
گیرانه ای وضع کند . به عنوان مثال وام های دولتی در مناطق ییلاقی تنها به
خانه هایی که با سبک معماری سنتی ساخته می شود تعلق گیرد.
خاتمی افزود : چه لزومی دارد حالا که وامی با بهره کم پرداخت می شود در
یک منطقه ییلاقی خانه های آپارتمانی ساخته شود و از همه مهم تر بعد از صدور
مجوز دهیاری نظارت مستمر داشته باشد تا معماریهای خانه سازی بر اساس اقلیم
به درستی اجرا شود، چراکه پیدایش چنین وضعیتی به دلیل نبود نظارت موثر رخ
داده است.
یک نه بزرگ برای آینده‌ای خوشایند
همچنان که مطالعات اجتماعی گویای آن است که این وضعیت رها شده و تمایل
عمومی به تقلید از سبک های بیگانه می بایست با مداخله دولت و وضع قوانین
محدود کننده کنترل شود، کارشناسان حوزه ساخت و ساز هم بر این باور هستند
که ایجاد محدودیت هایی برای ساخت و سازهای روستایی علاوه بر اینکه نقش
هدایت کننده دارد، در عین حال ارزش افزوده این مناطق را به مراتب افزایش می
دهد، به طوریکه با تدوین این قوانین می توان امیدوار بود در یک چشم
اندازه 15تا 20 ساله در برابر آنچه که در گذشته اتفاق افتاده است ، قد
راست کند.
یک مدرس مدیریت ساخت و شهرسازی با بیان اینکه مشکلات ساختاری و قوانین
متناقض در پیدایش چنین وضعیتی دخیل است به خبرنگار ایرنا گفت: قوانین فعلی
حاکم بر ساخت و ساز به گونه ای است که دهیار نمی تواند در شرایطی که سبک
های غیر بومی تمام نقاط روستا را فرا گرفته، با سلیقه شخصی یک متقاضی برای
ساخت بنا مخالفت کند، یا چنانچه مخالفتی صورت گیرد، بعضا سایر نهاد های
دخیل نظیر بخشداری، میراث فرهنگی ، نظام فنی روستایی و ... در برابر این
خواست و سلیقه متقاضی کوتاه می آیند بنابراین با ساختار نامتقارن بروکراسی
مواجه هستیم.
مهدی برزگری بر این باور است که اصلاح این روند ممکن است، چرا که از نظر
علم مهندسی راه حل های زیادی برای آن دارد، اما نیازمند یک اراده و تصمیم
فرا شهرستانی برای اصلاح این وضعیت است، چرا که تاکنون چهره روستاها به
سمت نابودی معماری سنتی پیش رفته است بنابراین برای اصلاح این ساختار باید
طرحی متناسب با بافت هر روستا تصویب شود تا در یک چشم انداز 15 تا 20 ساله
از تبدیل مناطق روستایی به فضاهای ناهنجار و نابودی معماری سنتی جلوگیری
گردد.
وی بر خلاف باور عمومی که معماری سنتی و حال و هوایی ییلاقی را رو به
نابودی و دست رفته می بینند ، به اصلاح این ساختار امید دارد و معتقد است:
نباید به اصلاح این روند بد بین بود، تصور کنید بعد از هر جنگ و حادثه ای
یک شهر و یک منطقه دوباره از نو ساخته می شود، به معنای دیگر ما یک وضعیت
موجود داریم، یک وضعیت ایده ال، یک وضعیت آرمانی. در چنین شرایطی نه باید
به سمت وضعیت آرمانی حرکت کنیم نه اینکه در وضعیت موجود بمانیم. به اعتقاد
من چنانچه در دراز مدت به سمت ایده آل ها حرکت کنیم به نتیجه می رسیم.
او می گوید: شاید در ابتدا با یک "نه بزرگ " از سمت جامعه مواجه
شویم اما در دراز مدت چنانچه مثلا 10 نفر این سبک خانه را بسازند ، این
فضا و فرهنگ غالب می شود.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که لازمه بازگشت به معماری سنتی
نیازمند استادکارانی ماهر و با تجربه است در حالی که دسترسی به آنان محدود و
شاید ناممکن باشد ، توضیح داد: خیر این طور نیست. چنانچه تقاضا وجود داشته
باشد عرضه متناسب با تقاضا رشد می کند. زمانی که همین کارگران و
استادکاران ببینند تقاضا به سمت این سبک معماری رو به افزایش است، نیروی
کار توانمندی شکل می گیرد حتی از شهرهای دیگر به این منطقه عزیمت می کنند
ضمن اینکه با این تفکر و فشار ناشی از آن، موجب می شود تا یادگیری شکل
بگیرد و منابع انسانی رشد کند.
تقلید بد و تعارض‌های قانونی
ییلاق جواهرده و همین طور سایر مناطق ییلاقی و روستایی رامسر به دلیل
شرایط اقلیمی و آب و هوای سرد و کوهستانی چندان برای کشاورزی مناسب نیستند.
به معنای دیگر عمده درآمد اهالی منطقه از ارایه خدمات گردشگری تامین می
شود، بنا بر این ، همین امر نقش نهادی مانند میراث فرهنگی و گردشگری را در
پیدایش چنین وضعیتی پررنگ می کند.
رئیس میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری رامسر در تشریح اینکه چگونه
معماری سنتی ییلاقی نظیر جواهرده و یا دیگر روستاهای گردشگری تا این اندازه
دچار تغییرات متضاد با اقلیم وهویت شده است، توضیح داد: به طور کلی در
معماری معاصر از یک دوره ای به دلیل تقلید بد در شهر و روستاهایمان، دچار
انحطاط در سبک معماری شدیم. به معنای ساده زمانی که یک اصفهانی و یا شیرازی
به این منطقه آمد سبک معماری محل زندگی خود را در این منطقه پیاده کرد.
همین ساخت و ساز متفاوت روی سلیقه مردم این منطقه نیز تاثیر گذاشت ، به
طوری که در نهایت بافت سنتی این منطقه دچار مشکلاتی شده است که امروزه نسبت
آن انتقاد داریم.
نادر سحرخیز توضیح داد: این درحالی است که در معماری بومی ییلاق جواهرده
و همین طور سایر مناطق ییلاقی کاربرد مصالحی نظیر چوب، سنگ و گل در بناهای
ییلاقی و روستایی به دلیل شرایط سرد آب و هوای کوهستان کارکرد مخصوصی داشت
و در حال حاضر هم صلاح بر این است که از چوب استفاده شود. افزون بر این
زمانی با گل کارکردن در روستاهای ما مرسوم بود، به طوری که خانم ها در فصل
تابستان برای بهسازی خانه را با گل کشی رنگ و تزیین می کردند. یقینا چنانچه
این رسم ادامه داشت یک جشنواره گردشگری واقعی به شمار می رفت.
وی با بیان اینکه نسل های جدید به دلیل دیدگاه های متفاوتی که دارند
آنقدرها حفظ معماری اصیل و سنتی برایشان اهمیتی ندارد، گفت: با این وجود ما
به عنوان یک نهاد فرهنگی موظف هستیم ویژگی ها و اهمیت یک بافت با ارزش را
که دارای خانه هایی با مصالح بومی، کوچه ها و حیاط های مشترک، میدانگاهی
ها و مواردی از دست است ، معرفی و مزایای آن را نیز تشریح کنیم.
سحرخیز افزود : واقعیت این است که برای حفظ بنا های سنتی گاهی با تعارض
در قوانین نیز مواجه هستیم. برای نمونه بنیاد مسکن برای ساخت بنا در زمینی
به مساحت هزار متر که یک خانه گلی هم در داخل این زمین واقع شده بود، ساخت
خانه دوم را منوط به تخریب خانه گلی کرده بود، در حالی که از نظر ما این
خانه قابل بازسازی بود، بنابراین گاهی ضوابط دستگاه ها هم در حفظ این بنای
ها دخیل هستند.
تلاش‌های نافرجام
سحرخیز گفت : با این وجود در یک سال گذشته نامه ای به فرماندار ارسال و
اعلام کردیم که نقشه احداث بنا در روستاهایی که دارای بافت با ارزش هستند،
طبق ضوابط باید به تایید میراث فرهنگی هم برسد، به طوری که تمامی دستور
نقشه ها باید دارای پلان هایی به شکل مستطیل و یا مربع، پنجره ها به صورت
سنتی و بام خانه ها نیز چهار شیب باشد، که تمام این ویژگی ها در نقشه های
جدید مورد بررسی قرار گیرد ، اما در مورد اینکه از چه مصالحی استفاده شود و
اینکه حتما از چوب و گل باشد، که تاکنون مقرراتی در این زمینه وضع نشد.
وی با اشاره به اینکه سادگی پلان در فضاهای سنتی و روستایی یعنی زیبایی ،
افزود : معتقدم هنور احیای معماری بومی در مناطق ییلاقی نظیر جواهرده
امکان پذیر است و هنوز این سبک از معماری تمام نشد، به همین دلیل باید این
سبک معماری حفظ شود، از همین رو به دهیاری جواهرده هم اعلام کردیم چنانچه
مالکی قصد تخریب خانه ای قدیمی را دارد به ما اعلام کنند تا چنانچه امکان
بهسازی آن وجود داشته باشد ، از تخریبش جلوگیری کنیم.
رئیس میراث فرهنگی رامسر با اشاره به اینکه حفظ بافت سنتی در نهایت به
نفع مردم تمام می شود ، توضیح داد: گردشگر برای لمس فرهنگ بومی و معماری
سنتی به مناطق ییلاقی می رود ، بنا بر این مسئولین روستا باید مردم را به
سمت حفظ هویت بومی و سنتی که نتیجه آن جهت حفظ درآمد اقتصادی روستا است
ترغیب کنند و با اهرم های مختلف از ساخت و سازهای که با اصول معماری بومی
مغایر است جلوگیری نمایند.
وی با اشاره به اینکه میراث فرهنگی نقش هدایت کنند در این زمینه دارد و
می تواند راهنمایی های مورد نیاز را ارایه دهد ، افزود : برای مثال خانه
نیکنام در مرجان لات روستای جنت رودبار یک نمونه و الگوی بسیار زیبای
تاریخی برای ساخت واحدهای گردشگری به شمار می رود. بنا بر این تقلید خوب از
چنین سازه های اصیلی موجب جذابیت های روستایی ، درآمد پایدار و همچنین
توسعه پایدار این مناطق می شود، ضمن این که در جنت رودبار نیز از مناطق
ییلاقی به شمار می رود که مسئولان روستایی برای ساخت و سازهای سنتی اقدامات
خوبی انجام دادند و این احیای بافت های سنتی و خانه های زگالی در این
منطقه رونق گرفته است.
نقش تعیین کننده دهیاری
افزون بر این، نهاد دیگری که بر اساس قانون بیش از سایر نهادها نقش
تعیین کننده ای در حفظ توسعه پایدار روستا بر عهده دارد ، دهیاری ها هستند.
به استناد ماده واحده «قانون تأسیس دهیاری های خودکفا در روستاهای کشور»،
مصوب 14/4/1377 و نیز ماده 2 «اساسنامه تشکیلات و سازمان دهیارهای»، مصوب
1380/11/21 دهیاری به عنوان نهادی عمومی غیردولتی محسوب می شود که دارای
شخصیت حقوقی مستقل است و وظایفی برای آن تدوین شده است.
طبق ماده 10 این اساسنامه ، دهیاری ها علاوه بر اینکه اجرا کننده فرامین
دولتی به شمار می روند، موظف هستند در جهت حفظ توسعه پایدار روستا حرکت
کنند،ضمن آنکه در بند 32 این اساسنامه آمده است که دهیار می بایست تشریک
مساعی با سازمان میراث فرهنگی را در راستای حفظ بناها و آثار باستانی روستا
و همکاری با مسئولان این نهاد تعامل داشته باشد.
از طرفی یکی دیگر ، از مهم ترین وظایف دهیاری ها صدور پروانه ساختمان
است. برای واکاوی بیشتر چگونگی تغییر معماری بومی ییلاقی ماننده جواهرده به
سراغ دهیار این منطقه ییلاقی رفتم. سجاد چهاراقران در خصوص تعامل میان
نهادهای ذیربط گفت : در حال حاضر پروانه های ساختمانی که در جواهرده صادر
می شود ، بویژه در دوره ریاست فعلی گردشگری ، تمام نقشه ها به صورت
سیستماتیک به تایید این نهاد و همین طور بنیاد مسکن و نظام فنی و روستایی
ارسال می شود که بعد از آن خروجی این نقشه ها برای ما ارسال می شود.
وی افزود : به عبارتی ما قبل از صدور پروانه ساختمانی ابتدا از بنیاد
مسکن، منابع طبیعی، محیط زیست، میراث فرهنگی و گردشگری و اوقاف استعلام های
لازم را اخذ می کنیم ، این درحالی است که برای پایان کار بنا نیز مدارک را
به گردشگری ارسال می کنیم و چنانچه مورد تایید این نهاد قرار گرفت پایان
کار سازنده به او تحویل داده می شود و در غیر این صورت پایان کار نمی دهیم.
چهاراقران در خصوص میزان بازدارندگی این نهاد در جلوگیری از ساخت و ساز
های خارج از ضوابط و معماری های متضاد با هویت روستا می گوید: معتقدم
دهیاری ها هم باید مانند شهرداری مجهز به پلیس ساختمانی باشند، به معنای
دیگر نیروهای دهیاری در صورتی می تواند موثر و نتیجه بخش عمل کند که
مانند پلیس ساختمانی در شهرداری ها دارای حکم اختیار و حق قانونی باشد،
بنابراین بخش داری ها باید به این سمت حرکت کنند.
او با بیان اینکه با اقدامات تعاملی و بازدارنده توامان، می توان سلیقه و
تمایل مردم را به سمت ساخت و سازهایی متناسب با معماری سنتی این منطقه
هدایت کرد ، گفت: اداره گردشگری به عنوان نهادی متولی حفظ میراث و فرهنگ به
شمار می رود، بنابراین می تواند در زمان تایید نقشه از سازنده تعهد بگیرد
تا پلان ساختمان و مصالح مورد تایید این نهاد در تمام مراحل اجرا شود،
چنانچه خلاف آن انجام شد پایان کار هم به مالک تعلق نگیرد.
دهیار جواهرده گفت : لاوه بر این درختان کهنسال زیادی در جنگل های نزدیک
به روستای جواهرده قرار دارد، که روی زمین مانده است. منابع طبیعی می
تواند این درختان را در اختیار افرادی که جواز ساختشان به تایید اداره
گردشگری و دهیاری رسیده است قرار دهد تا دغدغه تامین مصالح بومی برای ساخت
بنای سنتی برطرف شود.
وی افزود :در دوره مسئولیتم روستای جواهرده زیر 20 خانوار سرشماری شده
است و سازمان دهیاری های کشور بر اساس این سرشماری بودجه می دهد.
از سوی دیگر رییس بنیاد مسکن شهرستان رامسر نقش دهیاری را برای حفظ و
احیای بافت سنتی در روستای دارای بافت با ارزش جواهرده تعیین کننده می داند
و در همین ارتباط به خبرنگار ایرنا گفت:بر اساس ضوابط بنیاد مسکن ساخت بنا
در روستاهای دارای بافت ارزشمند مانند جواهرده به گونه ای است، که سازنده
چنانچه تمایلی به ساخت سازه های کاهگلی نداشته باشد، می تواند سازه را به
صورت فنی و اسکلت بتنی بسازد، اما باید نمای آن را به صورت سنتی اجرا کند.
علی مقدم با اشاره به اینکه مرجع صدور پروانه و پایان کار ساختمان
دهیاری ها هستند ، افزود: دهیاری باید قبل از پایان کار و در زمان اجرا
سازنده را به استفاده از مصالح بومی نظیر چوب و گل که متناسب با بافت با
ارزش روستا است ملزم کند و بر روند اجرای کار نظارت داشته تا باشد.
مقدم در خصوص ارایه طرح از سوی دهیاری و ساخت بنا به صورت کاهگلی ، گفت:
این طرح ها چنانچه در دفتر فنی نظام روستایی و استانداری به تایید برسد
قابلیت اجرایی دارد، کما اینکه اداره گردشگری هم به ما اعلام کرده است که
خانه هایی روستایی به صورت وضع موجود که به صورت چوبی و زگالی هستند ساخته
شوند، که این طرح هم چنانچه از نظر فنی تایید شود ما نیز تسهیلات را بر
اساس ساخت خانه های گلی اعطا می کنیم.
وی یادآور شد : هم اکنون در روستای میچ در منطقه اشکور نیز این طرح
پیشنهاد شده که چنانچه به تایید نظام فنی روستایی و استانداری برسد قابلیت
اجرای دارد.
شهرستان 80 هزار نفری رامسر به دلیل دارا بودن شرایط آب و هوایی مناسب
همه ساله میزبان میلیون ها گردشگر و مسافر است به طوری که بخش زیادی از
بناهای ساخته شده در روستاهای این شهرستان مربوط به ساکنان استانهای دیگر
است.